Cerska bitka, takođe poznata i kao Jadarska bitka, bila je vojni sukob vođen između Austrougarske i Srbije avgusta 1914. oko planine Cer i nekoliko sela u njenoj neposrednoj okolini, kao i Šapca, tokom rane faze Srpske kampanje u Prvom svetskom ratu.
Do prvih borbenih dejstava došlo je 12. avgusta 1914. godine, prelaskom austrougarskih jedinica preko Drine i Save, na frontu od Šapca do Gučeva. Pred njima se nalazila III srpska armija, koja, iako razvučena, pruža žestok otpor, obezbeđujući time Vrhovnoj komandi dovoljno vremena da izvrši pregrupisavanje snaga.
Deo stalne muzejske postavke ( Foto: J. Gubelić)
U noći 15. avgusta delovi srpske Kombinovane divizije I poziva naišli su na austrougarske izvidnice ulogorene na padinama Cerske planine. Borbe koje su usledile prerasle su u bitku za kontrolu nekoliko gradića i sela u okolini planine, kao i za kontrolu Šapca.
Namesnik za Bosnu i Hercegovinu, komandant austrougarske balkanske vojske Oskar fon Poćorek poručuje da će njegove trupe baciti Srbiju na kolena i predati je caru Franji Josifu za njegov rođendan, to jest da će do 18. avgusta „vojničkom šetnjom“ stići do Niša, gde se nalazila srpska vlada. Pritom ne zaboravlja da izda zapovest kojom zabranjuje bilo kakvu humanost prema stanovništvu.
I zaista, u prva tri dana borbe, Poćorekove snage beleže uspehe. III srpska armija, uz natčovečanske napore lagano se povlači. Krajnji cilj austrougarskih jedinica je zauzimanje Valjeva , odakle bi im bio otvoren put u srce Šumadije. Međutim, situaciju u korist Srba okreće uvođenje II srpske armije, pod komandom generala Stepe Stepanovića.
Oružje srpske vojske ( Foto: J. Gubelić )
Stepa Stepanović naređuje da se cerski greben osvoji po svaku cenu, pa u trenutku krize i sam dolazi u prve redove uz reči: „To ne naređujem ja, ne naređuje Vrhovna komanda, to naređuje Srbija. Srbija je noćas na Ceru!“ U strahovitoj susternoj bici, u noći između 15. i 16. avgusta na padinama Cera, srpska vojska izvojevala je prvu savezničku pobedu u Prvom svetskom ratu.
Moral austrougarskih trupa je 19. avgusta opao i hiljade vojnika povuklo se u Austrougarsku, a mnogi su se podavili u Drini bežeći u panici. Srbi su 24. avgusta opet ušli u Šabac, čime se bitka zvanično završila. To je bila bitka u susretu, manevarskog tipa, što znači da u toku bitke nisu korišćeni rovovi, budući da su rovovi u ovom ratu korišćeni prvi put krajem 1914. posle bitke na Marni.
Uz velike gubitke sa obe strane, bitka na Ceru rešena je u korist Srba. Za deset dana borbe rezultat je bio 3.000 mrtvih i 15.000 ranjenih na srpskoj strani. Austrougarski gubici su bili znatno veći. Bilo je 8.000 mrtvih vojnika, 30.000 ranjenih i 4.500 zarobljenih. Srpska pobeda nad brojno nadmoćnijim neprijateljem i prva pobeda Saveznika u Prvom svetskom ratu stavila je malenu Srbiju u centar pažnje Evrope. Tadašnja štampa navodi da su zvona u Bogorodičine crkve u Parizu zvonila u čast ove pobede, a ni srpski neprijatelji nisu mogli da joj ne odaju priznanje. Novinar Egon Ervin Kiš, kaplar 9. divizije austrougarske vojske napisao je: „Sjajni su momci ovi Srbi, oni znaju da brane svoju zemlju!“
Šume u kojima su se vodile borbe ( Foto: J. Gubelić )
Kapetan Ješa Topalović, iz srpske vojske, rekao je, sećajući se, kako se njegova divizija sudarila sa austrougarskim snagama na padinama planine Cer:
„Prednji bataljon je tokom noći stigao do Trojanskog vrha, a kada smo stigli do Parloga pljusak je počeo, kojeg je pratila vulkanska grmljavina i zaslepljujuće sevanje. Voda nas je kvasila sa sve strane… Odjednom drugi vojnik, bez daha i uzbuđeno uzviknuo:
„Gospodine majore, Švabe!“
Tako su sudari između naše Kombinovane divizije i neprijateljeve 21. Landver divizije započeli, a sa njima i bitka na planini Cer.“ – Izvor (Glenni (2012). str. 315. )
Hrabra vojska ( Foto: J. Gubelić )
Francuski novinar Henri Barbi, 19. avgust 1914. – Izvor (Glenni (2012). str. 316.)
„Istorija Austrougarske je isprepletana sa impozantnim porazima, a vladavina Franje Jozefa je bila plodna u vojnim katastrofama. Ali do danas, stari monarh je mogao da govori da su ga pobedile samo Velike sile, Francuska 1850. i Prusija 1866. Danas je to Srbija, sa desetinom teritorije Austrije, sa desetinom njenog stanovništva, nanela je prvi i odjekujući poraz.“
Teško je bilo razlikovati seljaka od vojnika, zbog skromne opreme ( Foto: J. Gubelić )
U znak sećanja, u Tekerišu je podignuta Spomen-kosturnica. Otkrivena je 28. juna 1928. godine, a nalazi se u centru sela. U njoj je sahranjeno oko 3.500 srpskih vojnika kao i izginuli Česi, pripadnici 28. praškog puka, koji su sa pesmom “Hej Sloveni” krenuli prema srpskim položajima da se predaju. Austrijanci, u čijem sastavu su bili češki vojnici, desetkovali su ih.
Spomenik u Tekerišu ( Foto: J. Gubelić )
Spomen-kosturnica je u formi prirodne stene visine 10 metara. U njenim temeljima su sahranjeni posmrtni ostaci palih ratnika. Na vrhu spomenika je orao raširenih krila, koji u kljunu drži lovorov venac. Sa prednje, zapadne strane piramide nalazi se štit sa krstom, četiri ocila, krunom, datumom „18. avgust 1914.“ i tekstom „Vaša dela su besmrtna“.
Orao raširenih krila, koji u kljunu drži lovorov venac ( Foto: J. Gubelić )
Na postamentu je postavljeno sedam spomen ploča sa posvetama i likovima vojvode Radomira Putnika i vojvode Stepe Stepanovića. Spomenik je projektovao arhitekta Bojić. Severno od kosturnice nalazi se nekadašnja kapela, u kojoj je posle Drugog svetskog rata Narodni muzej iz Šapca postavio izložbu o Cerskoj bici. Ispred ulaza u Muzej postavljene su 1989. godine biste vojvoda Radomira Putnika, Stepe Stepanovića, Živojina Mišića i Petra Bojovića. Na ulazu u kompleks je podignuta i spomen-česma od kamena sa klupama i porcelanskom slikom vojvode Stepe Stepanovića. Konzervatorski radovi su obavljeni 1964, 1989 i 2004–2005. godine.
Crkva posvećena cerskim junacima ( Foto: J. Gubelić )
Inicijativom sveštenika Vojislava Petrovića, podignuta je Spomen-crkva Cerskim junacima , posvećena Sv. Jovanu Šangajskom, koja se nalazi na Lipovim vodama na Ceru. Najavaljuje se i izgradnja Spomen kompleksa u čijem središtu će biti spomenik Cerskom junaku, u znaku stilizovanog krsta, muzej i drugi sadržaji.
Izvor: Vikipedija
„Vojvoda Živojin Mišić“; Miloš Janković, Narodno delo, Beograd
