Krajem jula na svetlost dana izašla je knjiga koja će, sasvim sigurno, promeniti percepciju istorijske slike grada Šapca, a njegov kulturno-civilizacijski značaj podići na viši nivo. Ilustrovana istorija grada Šapca pod nazivom „Šabački grad tvrđava“ rezultat je višedecenijskog naučno-istraživačkog rada porodice Milutinović, koja je strpljivo sakupljala nedovoljno razjašnjene istorijske podatke, kartografsku građu i arheološke rezultate, iznevši u javnost nove tajne stare tvrđave, nastale po uzoru na gradove Karla Velikog.
Prvo utvrđenje iz XII veka nosilo je naziv Mačva (Foto: privatna arhiva)
Nepotpuni podaci o istorijskom razvoju grada zbunjivale su istraživače, a ponekad su i fizičke prepreke između davnih vremena i današnjih dana bile velike. Dragoljub Paja Milutinović, arhitekta i vodeći gradski urbanista, godinama je tragao za korenima Šapca, sve dok sa sigurnošću nije pronašao dokaze da ovaj grad ima mnogo dužu istorijsku priču od pretpostavljene. Svetlanka Milutinović objašnjava da je Šabac, kulturni i arhitektonski pandan Beogradu, koji su Austrijanci izgradili u raskošnom baroknom stilu po planovima donetim iz Beča. Njihova kćerka Ivana, nasledila je sklonost ka proučavanju prošlosti, budući da je, baveći se istorijom arhitekture, značajno doprinela objavljivanju ove porodične studije.
Grad se prostirao na prostoru od 50 hektara (Foto: privatna arhiva)
Ova ilustrovana istorijska čitanka sastoji se iz relevantnih činjenica u vezi sa nastankom i razvojem dve, a ne jedne tvrđave na ovom prostoru, kako se do sada mislilo, praćenih ilustracijama, priređenim kartografskim materijom, portretima i planovima slikara i teoretičara umetnosti Radovana Mirazovića. Prikazuje istorijat tvrđava od vremena nastanka u 12. veku do njenog rušenja 1739. godine.
O knjizi su govorili Dragoslav Dragan Mićić i Radovan Mirazović (Foto: privatna arhiva)
Mačva, odnosno Šabački grad bio je istovetna kopija grada Karla Velikog, Dorestata u Holandiji. Autori knjige došli su do saznanja da je utvrđenje „Mačva“ prethodnica šabačke tvrđave koju poznajemo u današnjem obliku, nastalo u 11. ili 12. veku.
„U dosadašnjoj nauci postojala je tvrdnja da je šabačka tvrđava, a odatle i grad, nastala kao utvrđenje koje su Turci podigli 1470. godine, dok su najnovija istraživanja pokazala da gradu, podignutom pomenute godine, prethodi utvrđeni grad Mačva, koji su istraživači pokušavali da pozicioniraju na prostoru Mačve. Grad Mačva nastao je u 12. veku i razvijao se mnogo pre današnje Šabačke tvrđave. U periodu srednjovekovne Srbije, u vreme vladavine kralja Dragutina on je bio središte srednjovekovne države. Grad se prostirao na teritoriji od preko 50 hektara. Mačva je najraniji naziv za ovo područje. Tvrđava se nalazila na mestu gde se danas nalazi Hemijska industrija “Zorka“ i Donjošorsko groblje”, objašnjava istoričarka.
Sadašnja tvrđava nastala je 3 veka posle grada “Mačva” (Foto: privatna arhiva)
Najstariji pomen Šapca u literaturi vezan je za 1073. godinu, ali u istraživanjima nemačkiog istraživača i direktora arheološkog departmana Etnološkog muzeja u Berlinu Karla Šuharta, Šabac je smešten u gradove 10. veka. Šuhart je zaključio da je Šabački grad identična kopija, po svojoj organizaciji, gradu Karla Velikog, Dorestatu, u Holandiji. U ovom gradu sve je bilo izgrađeno od drveta, a spoljni zid zamenjivao je niz balvana, kao u holandskom gradu. Na uglovima grada stajali su kameni tornjevi, a okolo su bili vodeni rovovi.
Preko 35 godina istraživanja stalo je u ovu knjigu (Foto: privatna arhiva)
Potiskivanjem Vizantije, krajem 12. veka, ugarski kraljevi preuzimaju severnu Srbiju, sa centrom u utvrđenom gradu Mačva. Ovaj deo Srbije nazvan je “Margaretin miraz” i od tada su ga dobijale princeze. Poslednja naslednica bila je Katalina, supruga srpskog kralja Dragutina. Miraz kraljice Kataline, Mačvansku banovinu, Dragutin je prisvojio svojim zemljama posle 1284. godine i preselio se u grad Mačvu, koji je pozicionirao kao centar svoje države.
Mačva – nekadašnja prestonica kralja Dragutina (Foto:privatna arhiva)
Izgradnja Hemijske industrije „Zorka“ 1934. godine podrazumevala je prekopavanje i nasipanje zemljišta novim, čvrstim materijalom, koji je zamaskirao ostatke starog grada.
„Arheološka istraživanja na području nekadašnje hemijske industrije radili su 1968. godine Milivoje Vasiljević i Milan Jevtić, arheolozi Narodnog muzeja i pronašli su ostatke grada iz 11. i 12. veka. Međutim, u vreme izgradnje kompleksa industrije čitavo zemljište prekopano je i izgrađeno na šipovima, tu su bili obodni kanali oko starog grada. Zorka se dograđivala u više navrata, i oni nisu mogli da sakupe dovoljno materijala da situaciju sagledaju u celini”, kaže Svetlanka Milutinović.
Gravira Šapca iz kasnijih izdanja Hartman Šedelove “Svetske hronike”
Davnašnja tvrđava zbrisana je iz poznate istorije, zahvaljujući austrijskoj inicijativi rušenja i uklanjanja građevinskog materijala severno od Save i Dunava.
„Tvrđava Mačva je 1739. godine izneta do temelja. Prema odredbama Beogradskog mirovnog ugovora, Austrija je zahtevala rušenje tvrđave, tako da je sav građevinski materijal, koji je u to vreme bio izuzetno cenjeno i skupo dobro, iznet severno od Save i Dunava. Beogradski mirovni ugovor je zaključen 18. septembra 1739. godine, a rušenje je počelo odmah posle toga i za tri meseca je srušena. Istu sudbinu doživeo je i Beograd. Nakon Austrijsko-turskog rata 1716. do 1718. Austrijanci su zauzeli Beograd, Šabac, celu Srbiju do Niša i obnovili dobro utvrđene gradove na Savi i Dunavu sa namerom da tu ostanu. To su bili lepi barokni Šabac i Beograd. Kad su to izgubili u novom ratu 1739. srušili su te gradove. Tako nastaje Zemun, jer on do tog perioda ne postoji, a materijal starog grada u Šapcu prenet je u Klenak, Sremsku Mitrovicu i dalje u Srem” tvrdi Svetlanka.
Knjiga opremljena crtežima, mapama, fotografijama (Foto: privatna arhiva)
Dosadašnji istraživači oslanjali su se na postavku koju je ustanovio Stojan Novaković. I pored toga, bilo je istraživača koji su postavljali pitanje, ali nisu imali dovoljno materijala i mogućnosti da to zvanično i dokažu. Na te pretpostavke autori ove knjige dali su odgovor.
Knjiga koja je promenila istorijski značaj grada (Foto: privatna arhiva)
„Naziv Šabac pojavljuje se prvi put još u 11. veku pa se taj naziv gubi, a u 12. i 13. veku pominje se naziv Mačva. Sredinom 15. veka javlja se Zaslon kao trgovačko naselje, a Turci su po dolasku nazvali to utvrđenje Bejurdelen – udarati nekome u bok, shodno tome da su udarali mađarskoj Austriji u bok, preko Save 1476. godine ugarski kralj Matija Korvin preuzima Šabac od Turaka i u tom periodu Mađari su Šabac i okolinu držali od 1476. do 1521. godine, kada je Sulejman Veličanstveni ponovo zauzeo grad, od kada se i odomaćio naziv Šabac”, priča ona.
Recenzenti knjige su Dragoslav Dragan Mićić i Obrad Ković, a svoj sud, pre nego što nas je napustio, dao je i Petar Savković. Glavni i odgovorni urednik je Radovan Mirazović, a knjigu je likovno opremio studio Pinxit iz Pariza. Štampana je u 500 primeraka.
