Dve zgrade, jedna nalik drugoj, izdvojile se u centru koceljevačke varoši. Ničim ne pokazuju da su dobrodržeće dame u godinama, prkose vremenu i na prvi pogled odaju da je u njih stala kultura i nasleđe tamnavske ravnice. Stoje uspravno i uglancano, olako noseći na svojim temeljima breme građevinskog materijala starog više od jednog veka. Jedna od njih i mnogo starijeg.
Zavičajni muzej u Koceljevi (Foto: J. Gubelić)
Ali, da bi njihov postanak bio jasan današnjem posmatraču, moramo se vrati u istoriju.
“Koceljeva nije uvek bila na ovom mestu, već u “Donjem kraju”. Za vreme Drugog srpskog ustanka varoš je bila u sklopu Šabačke nahije. Aprila 1816. godine za nahijskog kneza postavljen je Milošev brat, Jevrem Obrenović. Kada je Jevrem dobio na upravu ovaj deo Srbije, počeo je da sređuje puteve i uvodi civilizacijske novine. Najpre je prosekao novi put u pravcu Šabac-Valjevo. Tu je izgradio konak kraj puta, na mestu današnjeg vatrogasnog doma. To je uslovilo da se ljudi naseljavaju pokraj Jevremovog konaka jer je tuda išla putna trasa. Kako se Srbija oslobađala od Turaka, sticala nezavisnost, dobijala ustave koji su uređivali rad državnih organa i prava građana, garantovano je formiranje opština. Tako definisane opštine nalagale su da se grade opštinske zgrade. Koceljevci tada odluče da opštinsku zgradu izgrade pored Jevremovog konaka. To je bila višenamenska mala zgrada, sudnica i apsana, izgrađena od šepera, udovaljavala je potrebama tadašnje opštine. Kad su počeli da grade crkvu, shvatili su da im je potrebna nova zgrada, sudnica i škola. Onda su 1871. godine na mestu te zgrade podigli ovu zgradu”, objašnjava kustos Zavičajnog muzeja Zoran Živanović.
Spomen soba Janku Veselinoviću (Foto: J. Gubelić)
Na mestu nekadašnje šeperuše izgrađena je zgrada od čvrstoga materijala na kamenim temeljima. Zidovi debljine pola metra, koji ni do danas nisu mrdnuli, činili su zgradu koja je istovremeno bila i opština i škola. Najponosniji u ovom kraju su činjenicom da je ovde učiteljevao Janko Veselinović. Poznati srpski pisac zasadio je ispred dve lipe, koje su posečene 1995. godine prilikom poslednje temeljne restauracije i adaptacije.
“Devedesetih godina XIX veka, u vreme kada se u Koceljevi nalazio Janko Veselinović, ona počinje da prima obeležja varošice. Imala je školu, crkvu, opštinu, tri kafane, tri trgovine sa raznovrsnom robom, dve opančarske i dve kovačke radnje. Janko Veselinović je bio učitelj u Svileuvi i Koceljevi. Janko je prvo bio učitelj u Maloj školi od 1887, da bi 1888. godine bio izabran za predsednika opštine. Od 1901. do 1951. Mala škola je korišćena za smeštaj učitelja. godine 1914. i 1915. škola je korišćena kao prihvatilište za ranjenike, a tokom austrougarske okupacije 1915. do 1918. godine služila je za vojne potrebe. Mala škola je oštećena u Drugom svetskom ratu tokom nemačkog bombardovanja”, navodi Živanović, a ovi podaci dostupni su i u dokumentima Zavoda za zaštitu spomenika kulture Valjevo, koji od maja 2008. godine vodi brigu o ovoj zgradi jer je tada stekla status spomenika kulture od velikog značaja.
Zoran Živanović, kustos Zavičajnog muzeja u Koceljevi (Foto: J. Gubelić)
Ljudi ovog kraja ostavili su snažan utisak na književnika Janka Veselinovića, pa ih je trajno zabeležio u svojim najpoznatijim pripovetkama.
“Mnoge devojke bile su zainteresovane za njega ali on je izabrao Jovanku Jovanović, sestričinu episkopa Nikanora Ružičića iz Svileuve. Sa njom je imao kćerku Persidu. Posle toga odlazi iz Svileuve i 1886. godine vraća se u Svileuvu, pa u Koceljevu. Dve godine kasnije izabran je za predsednika opštine Koceljeva. Posle godinu i nešto dana, zbog neregularnosti oko glasanja, posle čega su ga optužili za proneveru, napustio je ovaj kraj”, priča Zoran Živanović, kustos muzeja “Janko Veselinović” u Koceljevi.
Spomenik književniku Janku Veselinoviću, rad akademskog vajara Koste Bogradovića ispred muzeja (Foto: J. Gubelić)
Uspomenu na Janka iz čijeg pera je izašao biser srpske književnosti čuvaju u Zavičajnom muzeju u Koceljevi, gde su mu posvetili spomen sobu koja, između ostalog, sadrži najbogatiju zbirku fotografija Jankovih.
“Kada su shvatili da im je potrebna prostranija škola, Koceljevci, odmah do manje, 1901. godine podižu veću zgrada u kojoj se nastava odvijala punih 50 godina, odnosno dok nije izgrađena sasvim nova dvospratna osmoletka. Danas se u ovoj zgradi nalazi biblioteka koja nosi ime Janka Veselinovića”, objašnjava Živanović.
Deo muzejske postavke (Foto: J: Gubelić)
Vreme im nije ništa oduzelo, samo je dodavalo kako su menjale svoju delatnost. Ova uloga, čini se, najviše im prija – uloga biblioteke i muzeja. U Nemanjinoj broj 70. kuda prolaze i slučajni prolaznici i namernici, otvorile su svoja vrata kulture, želeći da svako bar jednom zaviri unutra, jer tamo je riznica znanja, kulture i istorije.
Zgrada Male škole, sa zgradom Velike škole i crkve spada u najstarije očuvane objekte u varošici i čini njen osmišljeni urabanistički centar sa arhitektonski vrednim objektima.
“Zgrada Male škole je prizmena građevina, izdužene pravougaone osnove sa četvorovodnim strmim krovom pokrivenim biber crepom. Centralno postavljen glavni ulaz vodi u prostrano predvorje iz koga se ulazi u ostale četiri prostorije i pomoćni prostor. Ulična fasada je simetrično rešena sa centralnim rizalitom u krovnom delu završenim stepenastom atikom. Pored ulaza, sa svake strane je po jedan prozorski otvor a na uglovima ulične fasade grupisana su po dva prozorska otvora. Na malterisanim, okrečenim u belo fasadama nema malterske plastike”, pojašnjeno je u obrazloženju Zavoda za zaštitu spomenika kulture Valjevo.
Biblioteka “Janko Veselinović” u Koceljevi (Foto: J: Gubelić)
Ispred Zavičajnog muzeja nalazi se spomenik književniku Janku Veselinoviću, rad akademskog vajara Koste Bogradovića.
Velika škola, kao spomenik kulture, nalazi se na regulacionoj liniji ulice, a sa zgradom Male škole i crkvom svrstava se u najstarije sačuvane građevine mesta, čineći urbanistički osmišljen centar Koceljeve.
“Zgrada Velike škole ima osnovu izduženog pravougaonika dimenzija 25 x9,5 metara. Dugački hodnik vodi u tri učionice i manju učiteljsku kancelariju. U novije vreme u jednoj od učionica smešten je sanitarni čvor sa čajnom kuhinjom. Ulična fasada rešena je asimetrično, tako da su sa jedne strane glavnog ulaza postavljena dva prozorska otvora, a sa druge pet. Svi prozorski otvori su uokvireni plitkom malterskom plastikom, u vrhu je horizontalni krovni venac, a plitki pilastri su postavljeni tako da grupišu prozorske otvore i oivičavaju glavnu uličnu fasadu”, navod se u obrazloženju Zavoda za zaštitu spomenika kulture Valjevo.
Od 2003. godine (Rešenjem ministarstva kulture R. Srbije), formiran je Zavičajni muzej koji je smešten u tzv. ,,Malu školu” iz 80-tih godina XIX veka, dok se u zgradi škole iz 1901. godine, danas, nalazi smeštena Biblioteka ,,Janko Veselinović” Koceljeva.
Zavičajni muzej Koceljeva prikuplja, čuva, izlaze i publikuje nekoliko hiljada vrednih eksponata sa teritorije opštine Koceljeva, od kojih su neki po svojoj istorijskoj i kulturno- umetničkoj vrednosti jedinstveni u okvirima celokupne prošlosti Balkana.
Biblioteka ,,Janko Veselinović“ Koceljeva danas u svom fondu ima oko 30 000 knjiga
Iz serijala “Nasleđe tamnavske ravnice”. Projekat je sufinansiran iz budžeta Opštine Koceljeva. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
