Zgrada Sokolskog doma u Šapcu podignuta je u periodu između 1930. i 1934. godine za potrebe Soko Kraljevine Jugoslavije, kao nepokretno kulturno dobro koje ima status spomenika kulture od velikog značaja. Građevinski materijal ovdašnji sokoli počeli su da pripremaju pre Velikog rata, ali je sve uništeno tokom austrougarske okupacije. Sredstva za gradnju skupljena su potom dobrovoljnim prilozima građana, donacijom opštine i države, a na svečanom otvaranju 3. juna 1934. godine govorio je kralj Aleksandar Karađorđević, koji je tog dana pustio u saobraćaj i železnički most preko Save.
Sokolski dom pred osvećenje 1934. (Foto: Narodni muzej Šabac)
Stvaranjem države u 19. veku Srbija je imala potrebe za školovanim ljudima. Tako je sa obrazovanim Srbima iz Vojvodine iz Novog Sada u Beograd 1857. godine stigao i slikar Stevan Todorović, koji je iste godine osnovao „Prvo srpsko društvo za gimnastiku i borenje“. To su bili prapočeci organizovanog bavljenja sportom. Na inicijativu dr Vladana Đorđevića osnovano je 1882. godine „Beogradsko društvo za gimnastiku i borenje“. U upravu društva izabrani su Stevan Todorović i dr Laza Kostić. Sledećih 10 godina društvo je raslo i osnivalo slična društva po Srbiji. Posle niza godina razdvajanja sa više ili manje uspeha Savez viteških društava Dušan Silni i Savez srpskih sokola ujedinili su se 8. 11. 1909. godine u Beogradu u Savez sokolskih društava DUŠAN SILNI. Na čelu saveza bio je Stevan Todorović. Sve sokolske Župe (Fruškogorska, Krajiška, Bosansko-Hercegovačka, Primorska i Župa u Americi) i društva ušle su 1911. godine u Savez srpskog sokolstva u Beogradu. Posle rata na Vidovdanskom saboru 1919. godine u Novom Sadu osnovan je Soko S. H. S.
Posle Drugog svetskog rata postao je sedište Društva za telesno vaspitanje „Partizan”, pod kojim imenom ovo popularno gradsko vežbalište pamte starije generacije.
Sala u zgradi Sokolskog doma (Foto: Narodni muzej)
Arhitektura
Zbog vežbanja na neprikladnim mestima, ideja o izgradnji Sokolane ostvarena je dobrovoljnim prilozima građana, donacijom opštine i države, a po projektu inženjera Ante Gašparca. Monumentalna građevina Sokolane postavljena je na uglu dve ulice (Koste Abraševića i Miloša Obilića), sa jasno odvojenim delom u kome je smeštena sala za vežbanje od dela zgrade sa pomoćnim prostorijama. Pravougaona osnova građevine, sa glavnim prostorijama u središnjem delu, podređena je nameni.
Zgrada danas (Foto: J. Gubelić)
Zgrada je projektovana tako da ugaoni deo ima spratnost P+2S, a izduženi trakt sa salom za vežbanje ima visinski gabarit jednog sprata. Glavni akcenat dat je ugaonom delu, na kome je glavni portal sa stepeništem. Naizmenično smenjivanje ispupčenih i uvučenih površina ugaonog dela, kao i smelo suprotstavljanje jako izdužene horizontalne sale za vežbanje vertikali ugaonog dela – posebna su vrednost u arhitektonskom komponovanju.
Dom sporta i druženja prepušten vremenu (Foto: J. Gubelić)
Odsustvo dekorativne plastike sa fasadnih površina, nosači zastava kao i ravan krov nad ugaonim delom vezuju ovu građevinu za stil moderne, prisutne u gradskoj arhitekturi Šapca u trećoj i četvrtoj deceniji 20. veka.
Zgrada Sokolskog doma preneta je 2014. godine u svojinu države, pošto je društvo ’Dušan Silni’ zbog dugova dospelo u blokadu, pa u stečaj. Ove godine u planu je rekonstrukcija zgrade i sanacija terena.
Izvor: Međuopštinski istorjski arhiv
Vikipedia
