Pre 115 godina sa radom je počela gradska električna centrala na Bairu. Iz danas trošne zgrade u dnu dvorišta u Ulici Janka Veselinovića, krenula je jednosmerna struja, koja je u večernjim časovima korišćena za ulično osvetljenje, da bi se oko ponoći, zbog rentabilne potrošnje, svetla gasila. Od 1931. godine Šabac je po prvi put imao električnu struju bez prekida.
„Za osvetljenje kuća i ulica u Šapcu u prošlom veku korišćene su sveće, a kasnije i gas, petrolej u lampama. Za osvetljenje ulica opština je 1869. godine postavila „12 udesnih fenjera, a od iduće budžetske godine zavešće još ovoliki broj fenjera“. Osim ovog, uličnog osvetljenja, u to vreme svaki kafedžija morao je imati ispred svoje radnje fenjer, koji je svetlio do zatvaranja lokala, a u gostionicama sa sobama za prenoćište fenjeri su goreli celu noć. Javne fenjere palio je s prvim sumrakom opštinski fenjerdžija, koji je nosio lestvice, kanticu sa gasom i sveću u svom fenjeru, kojom je palio ostale fenjere“, navodi se u Podrinskim novinama iz 1905. godine.
Poseban problem bio je mrak na putu od Baira do Savskog pristaništa. Zato su u šabačkim novinama objavljivani česti apeli fijakerista koji su putnike prevozili na pristanište za odlazak brodom u Beograd. Jedini objekat koji je imao vlastito električno osvetljenje još pre 1900. godine bio je hotel ,,Kasina“ u Gospodar Jevremovoj ulici. U dnu dvorišta nalazila se parna mašina koja je pokretala generator električne struje napona 110 volti. Pored parne mašine bio je ozidan dimnjak visine oko 10 metara čiji su ostaci ostali sačuvani do oko 1930. godine, dok je kafana delimično porušena u Prvom svetskom ratu.
Postoje svedočenja da je prva sijalica u Šapcu zasijala u kući doktora Avrama Vinavera u nekadašnjoj Artiljerijskoj, danas Ulici Vlade Jovanovića. Zahvaljujući poznanstvu sa Vilhelmom Rendgenom, začetnikom radiologije, prilikom doseljavanja u Šabac iz Poljske, Avram Vinaver doneo je i prvi rendgenski aparat južno od Dunava i Save, zahvaljujući čemu je Šabac postao prvi rendgenološki centar na Balkanu. U dvorištu porodične kuće podigao je i malu električnu centralu, koju je koristio i za osveteljenje doma.
O uvođenju električnog svetla u Šapcu i podizanju električne centrale, pomišljalo se još poodavno. Krajem 1884. godine u šabačkoj štampi javnjeno je „kako će Šabac uskoro dobiti električno osvetljenje“, da je čak i konkurs za taj posao raspisan. Odmah zatim došao je predlog „da bi trebalo da se osvetle i oba druma što vode na ćumruk i pristanište, a ne kao do sada što drum koji vodi iz Ulice kralja Milana nije nijednim fenjerom osvetljen“.
Tek je 1908. godine na Bairu, u današnjoj Ulici Janka Veselinovića, naspram Dobropoljske ulice, proradila gradska električna centrala. Iduće godine, pored centrale proradilo je i parno kupatilo, koje je koristilo toplu vodu i paru novopodignute centrale. Postrojenje je kupljeno od budimpeštanskog Elektrodruštva Ganc, a mašine, zajedno sa mađarskim radnicima montirao je inženjer Rudolf Hohštajn. Cena centrale bila je 183.112 dinara, strujni agregat proizvodio je 131.000 kilovata struje godišnje za osvetljenje, a za pogon su se koristila drva.
U prvo vreme osvetljavane su glavne ulice, državna nadleštva, i manji broj privatnih kuća, a 1912. godine doneta je odluka da se u Gimnaziju uvede električno osvetljenje.
Pred Prvi svetski rat u Šapcu je bilo pet elektromontera, što je za jedna grad bio veliki broj poznavalaca ovog veoma unosnog zanata u to doba.
Tokom rata i tri neprijateljska upada, zgrade centrale i postrojenja su skoro potpuno uništene, a razvodna mreža pokradena.
Posle rata razvoj osvetljenja tekao je slabo. Godinama je centrala radila samo u večernjim časovima, a već oko ponoći bi se gasila jer je potrošnja bila mala i nije bilo isplativo da postrojenja nastave sa radom. Tada su ulično osvetljenje bili fenjeri na gas u mnogim delovima grada, a mnoge kafedžije su kao i pre rata bile dužne da ispred svoje kafane drže upaljene fenjere.
Kada je 1928, sa kupovinom novih strujnih postrojenja, bilo mogućnosti da struje bude neprekidno, mali se broj potrošača odlučio za korišćenje dnevnog svetla. Gotovo niko nije koristio struju za osvetljenje, a drugih uređaja na električni pogon na jednosmernoj struji tada skoro da nije bilo.
Zbog loše poslovne situacije, celokupnu imovinu Električnog društva iz Šapca preuzeo je 18. marta 1930. godine Elektro-Makiš a.d. iz Beograda, koji odmah započinje sa ubacivanjem trofazne struje. Ovo preduzeće najpre je besplatno uvodilo trofazne strujomere, a zatim je sve elektro-tehničke radove po kućama uvodilo na jednogodišnji kredit. Građani su plaćali kauciju od 15 dinara po sijalici. Račun je morao biti plaćen do 20. u mesecu.
Od 1931. godine Šabac je po prvi put imao električnu struju bez prekida. To je bio veliki pomak i za domaćinstva i za privredu. Elektro-Makiš, da bi motivisao građane na korišćenje struje, davao je specijalne popuste na što veće korišćenje električnih aparata, kojih, istini za volju, u Šapcu nije bilo ni u narednih nekoliko decenija.
Do potpune stabilizacije električne energije i njenog korišćenja u industriji dolazi sa opštekomunalnim uređenjem Šapca, izgradnjom vodovoda, Fabrike „Zorka“. Upravo ova fabrika krajem 1940. godine uradila je savremeni trotoar od Pop Lukine ulice do kolonije, osvetljen velikim sijalicama sa živom, što je bilo prvo osvetljenje ove vrste u Šapcu.
Izvor: “Urbanističko-arhitektonsko-komunalni razvoj Šapca”, mr Milan Jevtić – Godišnjak 17, Međuopštinski istorijski arhiv Šabac
