Nekadašnja severna prestonica Nemanjića, koja se nalazila u selu Debrc, i osam vekova kasnije arheološki je neistražen lokalitet. Sava preti da odnese i poslednje zemljane ostatke, gde se nekada nalazila rezidencija kralja Dragutina. Istoričari se nadaju da će naučna javnost preduzeti korake da se lokalitet zaštiti, pre nego što reka donese konačan sud u ovom istorijskom slučaju.
U Debrcu se nalazi neistražen istorijski lokalitet (Foto: J. Gubelić)
Stanovnici Debrca sa ponosom ističu da žive u nekadašnjem kraljevskom gradu, odakle je Dragutin Nemanjić otišao u Beograd, i učinio ga prvi put srpskom prestonicom.
„Čast i privilegija je biti meštanin nekadašnje prestonice srednjovekovne Srbije. Činjenica da je prestonica iz Debrca premeštena u Beograd je od velikog značaja za nas“, kaže Miodrag Lovčević, meštanin sela Debrc.
Ostaci kraljevog grada (Foto: J. Gubelić)
Debrc je pre osam vekova bio prestonica “Rex Servie”, kako su severozapadnu Srbiju i deo tadašnje Bosne, pod vlašću kralja Dragutina, nazivali na zapadu. Po predanju, kraljev dvor se nalazio na Gradužini, bregu koji dominira nad strateški važnom okukom Save, na mestu Malo Duboko.
Najsevernija prestonica Nemanjića
„Na osnovu nekih sačuvanih istorijskih izvora koji su poznati iz srednjeg veka zna se da je kralj Dragutin imao letnji dvorac, odnosno rezidenciju u mestu Debrc, kaže Radivoje Arsić, arheolog Zavoda za zaštitu spomenika kulture Valjevo i navodi da od tog vremena do danas postoji selo u opštini Vladimirci pod ovim imenom.
Manastir Tronoša zadužbina je Stefana Dragutina
Očekujemo da se na samoj obali Save nalazi dvor, međutim, prizor nije sličan onim iz istorijskih filmova.
„U samom Debrcu, na mestu koje se zove Duboko, ili Gradužine, postoje arheološki tragovi nešto starijeg utvrđenja, iz vremena rimskog carstva, a pored njega tu su ostaci drugog utvrđenja iz 13. i 14. veka, koje se naslanja na to, sa zemljanim bedemima od drveta i zemlje, i rovovima koji opasuju utvrđenje gde je najverovatnije bio Dragutinov dvor“, kaže arheolog.
Pogled iz pravca kraljevog grada (Foto: J. Gubelić)
Dragutin je bio najstariji sin kralja Uroša Prvog i kraljice Jelene Anžujske. Vladao je ovim prostorima između 1274. i 1316. godine.
U srpskim tekstovima on se smatra sremskim kraljem. U tekstovima zapadnih izvora njega nazivaju „Rex Servie“, odnosno kraljem Srbije, a takođe, što je vrlo bitno, s obzirom na to da je imao porodične veze sa Ugarskom, u ugarskim tekstovima teritorija kojom je vladao naziva se „Zemlja krune svetog Stefana“. Iz tog razloga, kralj Stefan Dragutin obeležio je jednu značajnu epohu nemanjićke Srbije“, kaže istoričar Dejan Živanović i naglašavada je upravo ovaj deo Srbije, zajedno sa Beogradom, po prvi put ušao u sastav srednjovekovne srpske države za vreme Dragutinove vladavine.
Na mestu nekadašnjeg utvrđenja neprohodna šuma (Foto: J. Gubelić)
A srednjovekovni Debrc na brdu Gradužina mogaa je biti odličan strateški lokalitet, imajući u vidu granicu sa Ugarskom, ali i blizinu reke Save, i preglednost koja se pruža sa ovog prostora. Na osnovu dosadašnjeg sagledavanja terena, veruju da je ovde bio kraljev letnjikovac.
I u okolnim selima veruju da je kralj u ovim krajevima boravio.
„U selu Jalovik je rukopoložen kralj Dragutin. O tome svedoče nazivi delova sela. Recimo, ovaj deo se zove Kaluđerovac, iza su Ćelije, gde je i bio manastir u kome je on rukopoložen, a koji su uništili Turci, i na veoma svirep način pobili kaluđere“, kaže Vladimir Milošević, meštanin Jalovika.
Dragutin je rukopoložen u jalovičkom Manastiru „Ćelije“ (Foto: J. Gubelić)
O ostacima srednjovekovnog grada na Gradužini sporadično su se pojavljivala svedočanstva i skromna istraživanja, ali se zaštitom istorijskih starina u ovom delu niko nije ozbiljnije bavio.
„Osim same pretrage jako malog dela terena i snimanja koja su rađena 60-ih godina, bez nekih značajnijih rezultata, potvrđeno je da postoje srednjovekovni nalazi, antički i praistorijski. Tek u novije vreme pokrenuta je inicijativa da se ta lokacija stavi pod zaštitu i urade neka osnovna istraživanja“, kaže arheolog.
Ali su za to vreme kopali meštani ovog kraja, istraživali arheolozi sa zvaničnom, ali i ličnom inicijativom, putnici namernici. Tokom niza godina pronađeno je dosta predmeta, sitnog novca, srebrnih kopči, prstenja, nakita, što je za očekivati za jednu dvorsku rezidenciju. Međutim, od toga se gotovo ništa ne nalazi u muzejima.
Ostaci Dragutinovog grada (Foto: J. Gubelić)
„Ili ako ima nešto, to je nedovoljno. Čak ima podataka da se i u stranim muzejima nalaze ostaci sa ove lokacije, delovi grnčarije, posuđe ili metalni nakit, a kako je to stiglo tamo – prodajom najverovatnije“, kaže Midorag Lovčević.
„Sad kad bi se kopalo mogao bi se naći temelj od cigala. To su komadi keramike, bilo je i novčića, sve je bilo poređano pored temelja do kog su arheolozi došli iskopavanjem. To je bilo davno, pre 50 godina, imao sam desetak godina tada“, priča meštanin Miroslav Jovanović.
Reka naplaćuje istorijsku nepravdu (Foto: J. Gubelić)
Aktiviranjem arheološkog lokaliteta ovaj kraj bi postao turistički interesantniji i prepoznatljiviji, a nauka bi konačno bila zadovoljena. Otežavajuća okolnost je da svih ovih vekova reka Sava potkopava obalu, pa su ostaci utvrđenja gotovo obrušeni u Savu. Voda preti da uništi poslednje dokaze koji bi možda potvrdili da se ovde nalazilo najznačajnije zdanje srednjovekovne Srbije u ovom delu zemlje. Možda je to jedina pravda za nehajnost prema važnom istorijskim prostoru, koji još uvek nije pod zaštitom države niti ima status kulturnog dobra.
