Distrikt
Društvo

OVDE JE BORAC ZA SLOBODU POSTAO „PARTIZAN“

Stolice kod Krupnja važan su istorijski lokalitet za Rađevinu, ali i za čitavu Srbiju. Ovde je, u zgradi rudnika Zajače, 26. septembra 1941. godine, održano prvo vojno-političko savetovanje i zasedanje rukovodećih kadrova NOP Jugoslavije, kojim je rukovodio Josip Broz Tito. Tu je borac za slobodu svog naroda i zvanično nazvan „partizanom“, a znak otpora i ideologije za koju je vredelo život dati, postala je zvezda petokraka, kao krv crvena. U narednom periodu, planiranom rekonstrukcijom, mesto skupa na kom je određen pravac narodnooslobodilačke borbe, postaće važan turistički i kulturni potencijal Krupnja.

Spomen-kompleks u selu Brštica kod Krupnja (Foto: Distrikt)

Iako u poslednjim decenijama, političkim okolnostima skrajnute sa istorijske mape, njihov značaj je neprocenjiv. Stolice su simbol prvog organizovanog zajedničkog napora protiv okupatora u Jugoslaviji.

– Savetovanje u Stolicama imalo je veliki domet i posledice za oslobodilačku borbu u Jugoslaviji. To je bio prvi kamen u osnovi Narodnooslobodilačkog pokreta, koji je kasnije rastao i razvijao se u snažan antifašistički pokret za oslobođenje Jugoslavije od nacističke okupacije – objašnjava istoričar Mladen Stefanović.

Mesto savetovanja, nekada muzej, u nadležnosti je Zavoda za zaštitu spomenika Valjevo (Foto: Distrikt)

Skupu su prisustvovali čelnici vojnih i partijskih rukovodstava iz različitih delova zemlje, a predsedavao je Josip Broz Tito, tadašnji generalni sekretar Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije i komandant Glavnog štaba NOP-a.

– Ovde su bili prisutni predstavnici vojnog i partijskog rukovodstva iz Srbije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Slovenije, kao i komandanti okolnih partizanskih odreda iz Srbije. Rukovodstvo iz Crne Gore, zbog loših veza nije dobilo informaciju o savetovanju, dok je u Makedoniji tih dana tek osnovan pokrajinski štab i pokrajinski komitet. Oni su izrazili viđenje strategije i taktike u borbi protiv okupatora. Samo njihovo prisustvo dokazuje ujedinjenost i koheziju u borbi protiv okupatora i domaćih izdajnika – ističe istoričar.

Na ulazu u kompleks, kao i ispred zgrade rudnika nalaze se ulazne kapije, delo arhitekte Miluna Stambolića (Foto: Distrikt)

Ovom prilikom rešeni su brojni problemi u organizaciji ustanka, koji se u mesecima pre savetovanja – julu i avgustu, proširio zemljom.

– Doneta je odluka da se osnuju štabovi u pokrajinama, da se glavni štab preimenuje u Vrhovni štab, kao jedinstveno vojno rukovodstvo za celu zemlju, da se osnuju partizanski odredi, koji bi se delili dalje na bataljone, a oni na čete – priča Stefanović.

Predsednik Tito u obilasku Spomen-zgrade u Stolicama 1975. (Izvor: Muzej Jugoslavije)

Još jedna značajna odluka doneta na ovom mestu, utemeljila je moralni i herojski put narodnooslobodilačke borbe. Na sastanku podno Cera, borac za slobodu svoje države i naroda nazvan je „partizanom“, a znak raspoznavanja i simbol koji će u narednih pet decenija značiti jedinstvo i pobedu nad neprijateljem, postaće crvena zvezda petokraka.

– Ovo je bilo bitno za izgradnju identiteta i zajedništva među borcima NOP-a, kao i za prepoznavanje od strane stanovništva i simpatizera. Savetovanje na Stolicama je naglasilo značaj jačanja discipline i organizovanja različitih službi u partizanskim odredima – priča istoričar o praktičnim i ideološkim dometima ovog skupa.

Skulptura „Kurir”, rad Stevana Bodnarova, do 90-tih godina se nalazila pored zgrade (Izvor: https://sr.wikipedia.org/wiki/Korisnik:Plamen)

U godinama nakon rata, zgrada rudnika Zajače, pretvorena je u muzej. Izložba se u početku sastojala od rekonstruisane sobe u kojoj je održano savetovanje Vrhovnog štaba NOPOJ, a od 1979. imala je postavku koja ukazuje na značaj samog događaja.

Paviljoni od borovine na mestu starih rudarskih baraka (Izvor: Turističko-sportska organizacija „Krupanj“)

S obzirom na simboliku ustanovljavanja ideje o partizanskom vojniku, pored kuće je 1954. postavljena skulptura „Partizanski kurir”, rad vajara Stevana Bodnarova.

Deo muzejske postavke u paviljonima (Izvor: printskrin Razgovori pokraj puta – Stolice kod Krupnja, Običaji Rađevine, Dobrivoje i Dobrila Pantelić)

Na mestu starih rudarskih baraka su 1981. godine rekonstruisana četiri paviljona od borovine, sa namerom da služe kao izložbeni prostor i prostor za predavanja. Iste godine ispred kuće je postavljena „skulptura „Maršal Tito” vajara Antuna Augustinčića, a arhitekta Milun Stambolić je uradio ulazne kapije.

– Muzejska postavka sastojala se iz šest delova i svaki deo je bio posvećen ustanku jedne od republika bivše Jugoslavije. Izloženi su bili fotografije i eksponati vezani za narodnoodlobodilačku borbu i pokret u tim republikama – kaže Stefanović.

Prikaz borbe za oslobođenje u jednom delu paviljona (Izvor: printskrin Razgovori pokraj puta – Stolice kod Krupnja, Običaji Rađevine, Dobrivoje i Dobrila Pantelić)

U godinama previranja, statue partizanskog kurira i Maršala Tita bačene su u provaliju.  Druga je sticajem okolnosti sačuvana i danas se nalazi u Domu kulture Krupnja.

Postavka je nedostupna za javnost (Izvor: printskrin Razgovori pokraj puta – Stolice kod Krupnja, Običaji Rađevine, Dobrivoje i Dobrila Pantelić)

Spomen kompleks Stolice, sve do devedesetih godina bilo je neizostavno mesto obeležavanja važnih istorijskih datuma u nekadašnjoj državi i organizovanih poseta koje su ovom delu Rađevine opravdano pridavale značaj. Promena državno-političke klime, ratovi devedesetih i bujanje nacionalizma u republikama nekadašnje SFRJ, ovoga puta zajedničkog neprijatelja videli su u simbolima komunizma i narodnooslobodilačke borbe. Stoga tri duge decenije, nekad znameniti kompleks u zaseoku iza Krupnja, svoju povesnu priču živi u tišini, obrastao korovom.

Izgled budućeg kompleksa (Izvor: Turističko-sportska organizacija „Krupanj“)

Ipak, proces shvatanja i vrednovanja nacionalne prošlosti ne zaustavlja se tako jednostavno. U skladu sa strategijom razvoja Opštine Krupanj, njegove modernizacije i uređenja, planirana je rekonstrukcija i adaptacija objekata u okviru ovog spomen-kompleksa.

Buduće mesto za rekreaciju, odmor i važne događaje (Izvor: Turističko-sportska organizacija „Krupanj“)

Zajedničkim sredstvima Ministarstva turizma i omladine i Opštine Krupanj, ovaj istorijski lokalitet u narednom periodu biće pretvoren u turističko-ugostiteljski objekat od kulturnog i društvenog značaja.

– Projekat rekonstrukcije paviljona predviđa dva smeštajna objekta sa 17 modernih soba, restoranom i salom za predavanja. Ovde bi se održavale likovne kolonije, ekskurzije, dečije posete, pesničke večeri i druge kulturne manifestacije, a cela muzejska postavka će biti premeštena u rudarsku kuću – najavljuje Mladen Stefanović.

Planirani sadržaji izvodiće se u novopremljenoj konferencijskoj sali (Izvor: Turističko-sportska organizacija „Krupanj“)

Novi kompleks u sebi objediniće bogato istorijsko nasleđe i postati zalog za razvoj društvenog života u ovom kraju.

Iz serijala „NASLEĐE KRUPNJA”. Projekat je sufinansiran iz budžeta Opštine Krupanj. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.

Svideo vam se tekst?