Priču o dečaku slikaru, koji je pre jednog veka šetao ulicama njihovog grada, i postao umetnik čije su slike danas u Južnoj Koreji, Americi ili još dalje, loznička deca slušaju sa oduševljenjem. Zbog toga je pre tri decenije Miodrag Mića Popović postao prvi počasni građanin Loznice i tom prilikom rodnom gradu darovao zbirku svojih umetničkih radova. Tako je u prelepom zdanju Katića kuće nastala najotmenija galerija ovog kraja, o kojoj brine Centar za kulturu „Vuk Karadžić“.
U njegovom profesionalnom opisu ne stoji odrednica akademski, a bio je jedan od najvećih jugoslovenskih slikara druge polovine 20. veka, likovni kritičar, pisac, režiser, scenarista, gostujući profesor na Njujorškom državnom univerzitetu u Olbaniju, nekadašnji član SANU i Istočnoevropske akademije nauka.
Iako je samo četiri godine proveo ovde, kroz slike porodice, uvek se vraćao zavičaju.
– Mića je sa Loznicom vrlo uslovno vezan – otac mu je bio iz svešteničke porodice iz Bele Crkve, bakom se oženio kada se vratio iz Velikog rata, i samo prvih nekoliko godina su živeli u Loznici. Zbog dedinog posla, sele se u Beograd. Međutim, kako je deda umro mlad, posredstvom bake je ostao vezan za Loznicu i Podrinje, Mačvu, Jadar. Njen predak bio je čuveni Ilija Čvorić, sreski načelnik u doba kneza Miloša. Bili su ugledna trgovačka porodica – priča dramski pisac Jovan Popović, Mićin sin jedinac.
Već sa petnaest godina publici se predstavio na predratnoj izložbi u Umetničkom paviljonu “Cvijete Zuzorić”, u vreme kada u likovnim egzibicijama učestvuju samo priznati umetnici.
Rat mu priređuje neobične preokrete – nemačke logore, državne zatvore, ranjavanja i prva razmimoilaženja sa sistemom. O danima provedenim u zatvoru, svedoči knjiga Mićinih zapisa iz 1945. godine „Sveti Antun“, koju Jovan Popović posthumno priređuje.
– Preplivavši Drinu, beži iz zarobljeništva i vraća se u okupirani Beograd, pri čemu je ranjen u nogu. Onda ga stavljaju u Nacionalnu službu, tu se zamerio nemačkom vojniku, pa je oteran u kaznenički logor u Boru. Tamo se teško razboleo i umalo umro, da bi ga vratili nazad u Beograd. Pošto je čuo da mu je otac zarobljen, pristupa partizanima, i još jednom je ranjen. Zbog svađe sa partizanskim rukovodstvom, ponovo odlazi u zatvor – prepričava Jovan očeve nedaće iz rata.
Sa prvom posleratnom generacijom u klasi Nedeljka Gvozdenovića upisuje Likovnu akademiju u Beogradu. Već iste godine prelazi u čuvenu klasu Ivana Tabakovića, koja će oformiti Zadarsku grupu – prvu umetničku komunu u posleratnoj Jugoslaviji.
– Sa grupom sa Akademije, među njima je i moja majka Vera, Petar Omčikus, Ljubinka Jovanović i drugi, 1947. godine odlazi na primorje, jer im je bilo dosadno da slikaju skelete i socijalistički realizam. Po povratku u Beograd isključeni su sa Akademije. Međutim, svi drugi su vraćeni uz ukor, a moj otac je jedini izbačen – priča on.
Međutim, Mića Popović nastavlja da intenzivno radi na svom talentu i dve godine posle napuštanja akademije, a to je vreme dominacije socrealizma, kada je individualni umetnički nastup gotovo nezamisliv, on 1950. godine pravi prvu samostalnu izložbu. Zanimljivo je da ni režimske cenzure Mićin uspeh nisu mogle da ospore.
I dok su se ideološki protivnici pribojavali Mićinog umetničkog izraza, stručna javnost i publika iščekivala je nešto novo. A za njega je govorila umetnost. Tako su nastale Mićine čuvene problemske slike – alegorijski „Majmuni“, portreti Josipa Broza, čitav ciklus o Gvozdenu i gastarbajterima.
– Sedamdesetih godina jedno vreme je slikao u Nemačkoj, mrtvu prirodu uglavnom, da bi zaradio novac, pa se družio sa našim svetom, koji je tamo odlazio na rad. Tako da je gastarbajsterku problematiku poznavao i iznutra – kaže sin Miće Popovića.
Zbog portreta Josipa Broza, bio je zabranjen. To su bile slike, kako je govorio, „za koje živi“, pored onih od kojih živi.
– Dva portreta Josipa Broza – sa holandskom kraljicom, a druga sa Ričardom Bartonom, koji je glumio tada u filmu „Sutjeska“. Slike su velikih dimenzija, zbog kojih je zabranjena njegova izložba 1974. u Kulturnom centru Beograda. Bila je postavljena, i na sam dan otvaranja zabranjena. To je jedina zabranjena slikarska izložba u socijalizmu – objašnjava Jovan Popović.
Živeći za slobodu izražavanja, nimalo nije slučajno da je, već bolestan, poslednji javni nastup, imao neposredno pred smrt, pred pobunjenim studenatima Beogradskog univerziteta 1996. godine. Oštar prema sistemu, privatno je Mića bio potpuno drugačiji.
– Nije voleo licemerje, nepravdu, laž. To ga je u tadašnjem jugoslovenskom društvu kvalifikovalo kao konfliktnu osobu. Međutim, u porodici, sa prijateljima i poznanicima uopšte nije bio takav, naprotiv, bio je potpuno smirena, blaga i izuzetno tolerantna ličnost. Odlično smo se slagali, bili smo drugovi – seća se Jovan.
Zbog sličnih zabrana, tada najvažnija „Politikina nagrada“ za likovnu umetnost iz 1971. godine, uručena mu je tek 20 godina kasnije. Međutim, koliko god za života uskraćivan za zasluge, od svog rodnog grada, doživeo je, kako je govorio, jedno od najlepših priznanja u karijeri. Stoga ne čudi što je svoj legat darovao upravo Loznici – 20 slika, 18 grafika, 2 crteža, 2 mape sa grafikama, knjige iz oblasti slikarstva koje je pisao i knjige koje su o njemu pisali kolege i prijatelji. Mićina supruga Vera Božičković Popović, galeriju sa imenom njenog muža, obogatila je sa 6 svojih slika. Posle Mićine smrti 1996. godine, ovde je pripao i štafelaj iz njegovog ateljea, palete, radni mantil. Na taj način oživljen je radni kutak velikog slikara, a na štafelaju danas stoji Mićin pejzaž iz njegove sedme godine.
Na predlog grada i uz Mićino veliko oduševljenje prostorom, legat je smešten u kuću sagrađenu 1878. godine za lozničkog trgovca Marjana Katića, kasnije proglašenu za spomenik kulture.
Retrospektivu je napravio sam slikar, od svojih početaka do završne faze, sa akcentom na radove sa porodičnim motivima.
– Napravio je retrospektivu kakvu nijedan istoričar umetnosti ne bi mogao da uradi. Hronološki od slike „Čukundedina kuća“ u Loznici iz 1936. godine, koju je uradio sa 13 godina, nižu se porodična slika “Građani”, izložena na prvoj Mićinoj samostalnoj izložbi 1950. godine, na kojoj su majka i njene sestre, naše Lozničanke. Zatim dolaze radovi iz enformel faze, slike iz perioda prizora, i završava sa „Velikom mrtvom prirodom” iz 1989. godine. Verine slike su iz njene zrele faze enformela. Krunisane su portretom Miće Popovića, i taj gest poklona svojih slika rodnom gradu njenog supruga smatramo jako važnim i lepim – kaže Marina Cvetanović, kustoskinja Galerije “Mića Popović” i veliki poznavalac Mićinog dela. Ona dodaje da danas njegovih slika ima i na udaljenim kontinentima, ali nigde kao u lozničkoj Galeriji ne pokazuju Mićino stvaralaštvo tako delikatno.
– Njegova dela su u privatnim kolekcijama svugde po svetu, kupovale su ih velike korporacije, ali nigde, sem u Loznici, ne postoji tolika koncentracija njegovih dela. Gledajući ih možete ući u suštinu njegovog opusa. To su dela koja je mogao i prodati, ali je hteo da se na ovaj način sačuvaju i prikažu svima – kaže ona.
Njegov rad obeležili su enformel, figurativnost – prizori, stalne tehnološke igre sa materijom, težnja da u nekim momentima i angažovanim slikarstvom iskaže neslaganje sa nametnutim normama.
– U enformelu je radio desetak godina, a u to vreme nastaju i njegovi igrani filmovi – „Čovek iz hrastove šume“, „Roj“, „Hasanaginica“, „Delije“, „Burduš“. Posle toga se vraća figuraciji i čuvenim prizorima. Oni su priča o našem narodu, o svim problemima koji su potresali društvo. Jer on je u svojoj umetničkoj suštini najpre figurativac i neko kome je čovek okosnica stvaralaštva. Imao je tendenciju da sliku izmeni, negira formu, tako da često nalazimo treću dimenziju, mnogo aplikacija – gvožđe, bitumen, smolu, pesak, i druge prirodne i veštačke materije, koje nisu deo klasičnog štafelajnog slikarstva – objašnjava Marina Cvetanović.
Mića je imao izražen osećaj za narod i sebe u narodu. Otud razumevanje i priča o ljudima koji su iz svoje zemlje odlazili „trbuhom za kruhom“.
– To i jeste funkcija umetnika. Za Miću je inače bilo karakteristično da intrigira i svakom svojom novom serijom slika donosio je određenu istinu. U postavci, recimo, imamo sliku „Mali gastarbajter“, dečak koji odlazi u inostranstvo. U prizorima dominantan je ciklus o Gvozdenu, a Gvozden je lik Bate Stojkovića, odnosno lik iz Mićinog filma „Delije“. Bata i Mića su inače bili prijatelji. Za razliku od filma, njegov Gvozden na slikama je preživeo rat, kao gastarbajter odlazi u inostranstvo i tu dolazi niz slika – kaže kustoskinja.
Lozničani svake godine odaju počast svom omiljenom slikaru – na Mićin rođendan 12. juna održava se kulturna manifestacija „Mićini i Verini dani“, praćena novim brojem Prizora – časopisa za kulturnu istoriju Jadra sa osvrtom na Mićinu umetnost i druge velikane ovog kraja.
Iz serijala „NASLEĐE PODRINJA“. Projekat je sufinansiran iz budžeta Grada Loznice. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
