Za Dan grada, 22. aprila, Šapčani su dobili bronzanu maketu Jevremovog konaka, postavljenu na platou ispred zgrade Gradske uprave, gde se od 1824. do početka 19. veka ovo zdanje nalazilo. Ideju je realizovala Škola primenjenih umetnosti sa profesorom Vladimirom Tovićem na čelu, autorom skulpture Jevrema Obrenovića u centru grada.
Boravak gospodara Jevrema u Šapcu, naziva se „Jevremovim zlatnim dobom“ pa su otud brojni događaji u okviru ovogodišnjeg obeležavanja Dana grada posvećeni upravo najmlađem bratu kneza Miloša Obrenovića. Za 15 godina, koliko je ovde proveo, svojim vizionarskim delovanjem udario je temelje potonjeg „Malog Pariza“.
Tačnije, Jevrem je izmenio izgled čitavog Podrinja – od ušoravanja i naseljavanja sela, krčenja šuma, pravljenja novih puteva i davanja konačnog izgleda naseljenim mestima, da bi na red došlo i plansko uređenje cele šabačke čaršije. Po Jevremovoj ideji, dva puta koja su prolazila kroz Šabac, od Beograda ka Bosni, i od turske tvrđave ka Pocerini, uređena su u dve prave ulice, koje su se presecale pod pravim uglom. Ostale ulice izvučene su prema njima „lenjirom“. To je bila prva varoš u Srbiji sa urbanistički regulisanim ulicama. Jevrem je izdao naredbu da se iz užeg dela čaršije, kraj glavnih ulica, uklone sve kolibe, privremene kućice i daščare pokrivene senom i da se na njihovom mestu izgrade kvalitetne kuće. Iz Beograda su stizali majstori – ćeramdžije, ciglari i tesari, koji su zidali dućane i radnje predviđene za izdavanje trgovcima.
Ubrzo je odlučio da podigne velelepnu građevinu i za svoju porodicu.
– On je odredio mesto gde želi da podigne konak, ali tu su bila dva placa, jedan je bio Sime Spome, a drugi prote Jovana Pavlovića. On je otkupio placeve, a za njih kupio zemljište, proti neposredno pored buduće crkve, jer je taj plac planiran za ovu namenu, tu je i danas sačuvan jedini primerak balkanske profane arhitekture, a Simi Spomi daje plac prekoputa svog konaka – istakla je muzejska savetnica Tatjana Marković na predavanju „Jevremov Šabac“ u Narodnom muzeju.
Plan građevine, u stilu balkanske profane arhitekture, izradio je hadži Nikola Živković iz Beograda. Majstori su bili neimari iz Osata u Bosni, koji su u Srbiju prešli u vreme Karađorđevog ustanka. Priča se da je bio najlepši prolećni dan 1822. godine kada je uz pucnjavu dvorskih časnika i Jevremovih momaka svečano položen kamen temeljac. Idućeg leta završeni su spoljašnji radovi na spratnoj palati koja se po lepoti izdvajala u celoj Srbiji. Građevina, okrečena u belo, videla se jasno iz svakog dela grada. Umeo bi da na konjima sa Tomanijom izjaše na brdo u Muselinima (današnji Jevremovac) i da posmatra konak i izgradnju grada.
Konak je opremao nameštajem iz Austrije i Ugarske, po evropski, a kuriozitet su svakako predstavljali prvi ustakljeni prozori različitog rasporeda u prizemlju i na spratu. Međutim, po još mnogo čemu ovaj konak bio je unikatan.
– Dve su stvari koje izdvajaju konak u odnosu na ostale konake toga vremena – osnova nije bila kvadratna ili pravougaona, imala je jedan krak koji ulazi unutra, u obliku nerazvijenog slova P, što je svakako uticaj srednjoevropske arhitekture. To podseća na arhitekturu palata tog vremena, priča muzejska savetnica.
Konak se izdvajao i svojom pozicijom u odnosu na ostale objekte toga vremena.
– Danas kad prođete kroz Šabac Karađorđevom i Gospodar Jevremovom, pa i Masarikovom, nigde nemate dvorište koje je ispred objekta. To je nešto što je uspostavio Jevrem Obrenović. Prednja fasada mora da se vidi sa ulice. Objekat se postavlja u zoni kretanja. To se uvodi kao način građenja u srpskoj arhitekturi. Dvorište je iza, sakriveno, uzano šabačko dvorište, iza bašta. Tako je bilo i u Jevremovom konaku, oni su imali svoje bašte negde u predelu današnje Tržnice. Tu se uzgajalo sve ono što je bilo potrebno za život porodice Jevrema Obrenovića. Turski konaci su u središtu dvorišta i svi kneževski konaci su bili tako postavljeni, sem Jevremovog – objašnjava ona.
Putopis Joakima Vujića, koji dolazi u Šabac 1826. godine, od velikog je značaja za savremeno sagledavanje njegove vrednosti. On opisuje svaku sobu i zahvaljujući tome je napravljen prikaz osnove prizemlja i sprata. Kako navodi, u sve sobe se ulazilo sa trema ili konga. Tu su turska soba u kojoj domaćica provodi vreme, čardak kao centralna soba – salon ili dnevni boravak, trpezarija, paradna soba, garderoba, dečije sobe, privatne sobe, Miloševa divanhana.
On je posvedočio da je Tomanija Obrenović bila izuzetna domaćica. Ona ga je lično provela kroz svaku prostoriju.
– Sam je Joakim primetio da je na spratu dobar deo soba bio evropski opremljen, što je bila apsolutna novina. Nameštaj koji se donosi preko Save, u bidermajer stilu, na zidovima se nalaze „izobraženija“, slike i portreti Jevrema i brata Miloša, jedna divna kineska peć, od belog damasta su bili stolnjaci, garnitura od plavog satena, a posebno je interesantno cveće u teglama, to je u to vreme bilo potpuno nezamislivo. Svi su pričali o cveću koje je u Šabac stizalo čak iz Austrije, Rumunije, Bugarske, posebne vrste cveća – navodi Tatjana Marković.
Zahvaljujući Jevremovom shvatanju važnosti narodnog prosvećivanja, Šabac je, među prvim gradovima u Srbiji obnovio škole, imao učitelje, lekare, apotekare, „hudožestvenike“. Godine 1826. u Šapcu radi škola kod crkve, koju je Jevrem podigao sopstvenim sredstvima. Školu pohađa 100 učenika u prvoj, i 25 u drugoj klasi. U njoj rade dva učitelja – jednog plaća Šabačka opština, a drugog Jevrem.
Joakim Vujić svedoči da je, 1826. godine, u Šapcu zatekao solidno snabdevenu apoteku sa lekovima u vrednosti od 5000 groša. Iste godine. Jevrem je podigao bolnicu, sa dve prostorije. Veća je predviđena za bolesnike, a manja za lekara. U Šapcu je podigao i prvu kasarnu, spratnu zgradu sa četiri odeljenja, u kojoj se moglo smestiti 60 vojnika.
Godine 1829, doveo je u Šabac, iz Sombora, Josifa Šlezingera, za učitelja muzike svojoj deci. Šlezinger je ubrzo formirao u Šapcu sopstvenu „muzičku kapelu“.
Jevremov konak, i u Šapcu i u Beogradu, koji će po odlasku sagraditi, bio je stecište školovanih i obrazovanih ljudi ondašnje Srbije, od kojih je većinu materijalno pomagao. Njegova biblioteka u konaku u Šapcu, sa delima Lafontena, Kupera, Skota, Šilera i drugih, spada u red najbogatijih u Srbiji.
Privatni život koji se tada odvijao kod Jevrema možemo saznati i iz jednog opisa Đorđa Magaraševića, koji je bio gost na ručku kod Obrenovića.
– Najpre prolaze kroz trem, ulaze u trpezariju u kojoj se obeduje. Na ulazu stoje dva momka, jedan drži lavor, drugi peškir, peru ruke, sedaju za sto. Domaćin sedi u čelu, počinje molitvom ručak, prvo se iznosi sir i luk, a potom kreće ručak, koji je sličan našem današnjem – od čorbe, uglavnom jagnjećeg pečenja, priloga. Njegova opaska je da se u Šapcu, na dvoru Jevrema Obrenovića, pije isključivo smederevsko vino – kaže ona.
Kada je Jevremova porodica napustila Šabac, on je neprestano bio u funkciji. Jedno vreme koristili su ga đaci Gimnazije, pa je korišćen kao reprezentativno zdanje. Nažalost, srušen je početkom veka, a zašto – ne zna se sa sigurnošću. Pretpostavka je da se to desilo kako bi se tadašnja gradska uprava učinila dopadnjivijom Karađorđevićima. Jedino što je sačuvano od ovog vrednog znanja je ploča postavljena za stogodišnjicu Jevremovog rođenja, koja se čuva u Narodnom muzeju.
