Sedmica pred Malu Gospojinu rezervisana je za najvažniju i najmasovniju kulturnu manifestaciju u zemlji – Vukov sabor u Tršiću, koji je od 2012. godine upisan u Nacionalni registar nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije. Njegovu tradiciju, dugu 87 godina, nisu prekinuli ratovi, pa ni ovogodišnja situacija sa pandemijom koronavirusa.
Najpre je održavan ispred Vukove kuće (Izvor: Međuopštinski istorijski arhiv „Šabac“)
Vukov sabor, koji se održava u čast Vuka Karadžića, reformatora srpskog jezika, u predsaborskim i saborskim danima okuplja između dve i tri hiljade posetilaca i brojne predstavnike stručne javnosti. Ovaj događaj predstavlja težište prosvetnog, kulturno-umetničkog i naučnog zbivanja u ovom delu Srbije.
U prvim godinama imao narodni karakter (Izvor: Muzej Vukovih sabora)
Na dan otvaranja obnovljene Vukove kuće 17. 09. 1933. godine, održan je prvi Vukov sabor, koji je imao karakter velike narodne svetkovine. Na svečanosti su govorili predstavnici Vlade, crkve, Univerziteta, Akademije nauka, a taj običaj održao se do danas. Zavičajno obeležje sabori su imali u početku, ali je bogaćenjem programa i povećanjem broja učesnika, Sabor nadišao lokalni karakter i poprimio nacionalni značaj.
– Prvi sabori u vreme Kraljevine Jugoslavije znatno su se razlikovali od današnjih, bili su skromniji i trajali su jedan dan – pomen Vuku obavljali su tronoški monasi ili loznički sveštenici, besedu su držali viđeniji ljudi kraja – Žika Popović je, recimo, u to vreme nosio na plećima Vukov sabor i bio je besednik više puta, što je jedinstven slučaj. Popularno je bilo takmičenje guslara, i podela besplatnih knjiga narodu, i to po nekoliko hiljada knjiga, od toga su se mnoge bavile praktičnim temama, koje interesuju narod, o poljoprivredi, zemljoradnji, voćarstvu, jer većina posetilaca su bili seljaci. I na kraju narodno veselje. Do devedesetih je imao i vašarski deo, koji se prostirao iza saborišta – objašnjava istoričar kompleksa u Tršiću Miroslav Terzić.
Pomen Vuku održan i ratne 1942. (Izvor: Muzej Vukovih sabora)
Dragocen podatak jeste da je Sabor održavan čak i u godinama Drugog svetskog rata, uprkos zabranama okupljanja od strane okupatora. Do skoro se o ovome nije znalo, sve dok nije pronađena fotografija iz ratne 1942. godine, koja govori da je skromnog skupa, koji se sastojao iz pomena Vuku i čuvenim Lozničanima, ipak bilo.
Novo saborište 1967. godine (Izvor: Muzej Vukovih sabora)
Sve do završetka rata ovu svečanost održavali su entuzijasti iz sveta kulture, a sa dolaskom boljih godina u organizaciju ulaze opština i država. Zajedno sa tršićkim kompleksom, rastao je i Sabor.
– Broj posetilaca Sabora, koji se održavao u dvorištu Vukove kuće, postao je prevelik da bi svi mogli da budu primljeni u ovom prostoru, da sede i prate program, pa su 1964. godine, na stogodišnjicu od Vukove smrti, studentske i srednjoškolske radne brigade, kojima su se pridružili i slavisti, studenti Srpskog jezika iz inostranstva, sagradili pozornicu, gledalište, i stazu od Tršića do Tronoše – kaže istoričar.
Desanka Maksimović i Mira Alečković na Saboru (Izvor: Muzej Vukovih sabora)
Uskoro Sabor dobija na masovnosti posete i na širini programa, pa se godine 1970. uvode predsaborski dani. Gotovo da nema ličnosti iz srpske kulture, koja nije učestvovala u manifestaciji ili boravila kao gost – glumci, književnici, guslari, likovni i muzički stvaraoci, jezički stručnjaci, kulturnoumetnička društva. Mihajlo Marković, Dobrivoje Vidić, Oskar Davičo, Milorad Pavić, Matija Bećković, Miodrag Maticki, Dušan Kovačević, Vida Ognjenović samo su neki od besednika. Svojim sveobuhvatnim programom i povezivanjem različitih stručnih oblasti Sabor je postao snažna podrška za rad mnogih pojedinaca, organizacija i ustanova.
Predstave su najiščekivaniji deo Sabora (Izvor: Muzej Vukovih sabora)
– Ti sabori su bili izuzetni. Na primer 1970. godine, na otvaranju Sabora gostovali su Desanka Maksimović, Branko Ćopić, Skender Kulenović, Mladen Leskovac. U toku ovih dana bila bi izložba slikara i vajara naive – sve sami velikani iz ove oblasti, Milan i Dragiša Stanisavljević, Dragutin Aleksić, mogu da zamislim koliko je samo koštalo osiguranje za tu izložbu – priča Miroslav Terzić.
Dva veka Vuka – Sabor 1987. godine (Izvor: Muzej Vukovih sabora)
Kako je u okviru Vukovog sabora bio i deo programa posvećen deci, ljudi iz Odbora Sabora odlučili su da naprave posebnu manifestaciju za decu. Đački Vukov sabor održava se u maju, počev od 1972. godine, a od 1992, pored redovnih programa za decu, u njegov sadržaj uvršteno je i Republičko takmičenje iz Srpskog jezika.
Predstava „Gorski vijenac“ 1988. godine (Izvor: Muzej Vukovih sabora)
Rezolucijom UNESKO-a Vuk Stefanović Karadžić je 1985. godine proglašen građaninom sveta, pa je naširoko 1987. proslavljan jubilej dva veka od njegovog rođenja. Te godine kompleks u Tršiću i saborište, u čijoj blizini će biti postavljeni autentični objekti iz 19. veka, dobijaju današnji izgled. Od tada se u okviru saborskih svečanosti obeležavaju značajni datumi u srpskoj kulturi i tradiciji. Književne večeri, promocije knjiga, likovne izložbe, pozorišne predstave, koncerti, guslarska posela, obraćanje zvaničnika, programi posvećeni slavistima iz inostranstva, delovi su ove manifestacije. Po važnosti, izdvaja se beseda.
– Mitra Mitrović Đilas bila je prva žena besednica na Saboru. Prvi put je 1987. godine besednik na saboru bio predsednik Republike Ivan Stambolić, a poslednji 2017. Aleksandar Vučić.
U toku Sabora, ovde boravi i do 3000 ljudi (Foto: Distrikt)
Kontinuitet je održan, pa su pod specifičnim okolnostima i ove godine, grad Loznica i Centar za kulturu „Vuk Karadžić“, u saradnji sa Vukovom zadužbinom i Ministarstvom kulture, organizovali 87. po redu Vukov sabor, održan u čast Dositeja Obradovića, drugog velikog srpskog prosvetitelja, pored Vuka.
Muzej Vukovih sabora (Foto: Distrikt)
– Najveći uspeh u ovoj godini bio je ne prekinuti jednu takvu manifestaciju, koja se održava neprestano od 1933. Ovogodišnji Sabor, realizovan uz sve propisane mere zaštite, bio je u vezi sa Dositejem Obradovićem. Osvrnuli smo se na osnivača Velike škole i začetnika Univerziteta, prvog ministra prosvete. U specifičnoj situaciji u kojoj rade naše škole, to je dodatno upotpunilo ovaj Sabor – kaže Snežana Nešković Simić, direktorka Centra za kulturu „Vuk Karadžić“ iz Loznice.
Unutrašnja stalna postavka (Foto: Distrikt)
Tradicionalno saborsko poselo, ove godine izostalo je zbog ograničenog broja posetilaca.Tokom radnih dana upriličen je po jedan program dnevno, pa je saborski vikend poneo težište obeležavanja.
– Predstavili smo naše najznačajnije institucije sa svojim izdanjima – Matica srpska predstavila je svoj Letopis, pola veka Međunarodnog slavističkog centra obeležili smo zbornikom, koji smo štampali zajedno sa njima. Nažalost, ove godine nismo mogli da realizujemo dolazak studenata sa evropskih univerziteta i njihovih profesora, koji su inače gosti svake godine u Tršiću. Okruglim stolom podsetili smo se i nedavno preminulog profesora Miodraga Matickog, dugogodišnjeg predsednika Vukove zadužbine i člana Programskog saveta Vukovih sabora. U saradnji sa zadužbinom Dositeja Obradovića priredili smo izložbu „Dositejev put znanja“. Gledaoci su mogli da uživaju u predstavi na otvorenom „Dositej u Srbiji“, po tekstu Milovana Vitezovića, a u režiji Marka Stanića – kaže direktorka Centra i dodaje da ovogodišnji Sabor kvalitetom programa nije odstupio od prethodnih.
Iz serijala „NASLEĐE PODRINJA“. Projekat je sufinansiran iz budžeta Grada Loznice. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
