Nedaleko od centra Krupnja, simetrična i jednostavna, prepoznatljive oker fasade, okružena prostranim travnatim dvorištem, stoji zgrada prve krupanjske bolnice, izgrađena 1938. godine, kao testamentarna želja poznatog beogradskog trgovca i dobrotvora Nikole Spasića, poznatog po tome što je svom narodu ostavio imetak gotovo isti Nobelovom.
Bolnica, neprijateljska komanda, porodilište, dom za stare – tokom osam i po decenija ovo zdanje menjalo je svoju namenu i svedočilo najrazličitijim zbivanjima i sudbinama ovdašnjeg stanovništva. Kao jedinstven primer neorenesansnog arhitektonskog stila u ovom kraju, pod zaštitom je države.
Svu imovinu, nepokretna imanja u centru Beograda, gotov novac, akcije i obveznice Nikola Spasić zaveštao je srpskom narodu, osnovavši svoju Zadužbinu, koja je sa radom počela šest godina nakon njegove smrti, 1922. godine, a čiji je kapital bio približan kapitalu Nobelove fondacije.
Ovaj veliki humanista je i za života davao za razvoj zdravstva i društveni boljitak – otkupio je deo državnog duga inostranstvu, podigao Hram Sv. Velikomučenika Trifuna na Topčiderskom groblju, Đačko sklonište u dvorištu Palilulske osnovne škole u Beogradu i plaćao sve troškove njegovog održavanja i stanovanja siromašnih učenika.
Tokom Prvog balkanskog rata, u prostorijama Uprave monopola otvorio je bolnicu za ranjenike, snabdeo je svim potrebnim inventarom, lekovima i hranom, koja se spremala u njegovoj kući. U bolnici je radila dr Draga Ljočić, prva žena lekar u Srbiji.
Ranjenike je i finansijski pomagao, a nakon rata Nikola je sav nameštaj i lekarski materijal poklonio srpskom Crvenom krstu. Otud nije čudno što se u njegovom testamentu našla želja za izgradnjom tri bolnice.
– Nije bilo jasno naznačeno gde će se nalaziti te bolnice, pa je Upravni odbor Zadužbine odredio da jedna zgrada bude u Beogradu, ona se nalazi u okviru sadašnjeg Kliničko-bolničkog centra „Zvezdara“ i nosi ime Hirurška bolnica „Nikola Spasić“. Druga zgrada je u Kumanovu, to je prva zgrada njihovog bolničkog centra. Treća je bila zgrada bolnice u Krupnju – iznosi Vojin Đekić, upravitelj Zadužbine Nikole Spasića, koja već 101 godinu, ispunjava misiju svog osnivača i značajnim donacijama radi na pomaganju najpre zdravstva, ali i drugih socijalnih potreba u Srbiji.
Potreba za bolnicom u međuratnom periodu u Rađevskom srezu bila je ogromna. Za ovu namenu Zadužbina je odobrila kredit od 1.250.000 dinara, a opština krupanjska dala je prostrano zemljište i besplatnu građu iz opštinske šume, pesak i lomljen kamen iz opštinskog majdana kao i da se sva građa prevuče radnom snagom iz opština Sreza Rađevskog.
Planove za građevinu, rađene po uzoru bolnice u Kumanovu, odobreni su od strane tehničkog odeljenja Drinske banovine u Sarajevu i Centralnog higijenskog zavoda, a građevinski radovi povereni su Milenku Bosiljčiću, preduzimaču iz Požege.
Kamen temeljac svečano je postavljen 12. jula 1934, a okupljeni narod iz Krupnja i okoline veličao je ime dobrotvora Nikole Spasića, koji je svojim zaveštanjem omogućio da zabačeni i siromašni kraj dobije bolnicu.
Zbog dodatnih instalacionih troškova, novca za uvođenje centralnog parnog grejanja i obezbeđivanja od plavljenja, Zadužbina je odobrila novi kredit u vrednosti od 758.539 dinara. Savremena zgrada bolnice, na ogromnu radost Rađevaca, otvorena je 1938. godine.
Samo tri godine kasnije, u Drugom svetskom ratu, zbog opremljenosti i strateške pogodnosti, postala je uporište neprijateljske vojne komande. Nemačka kaznena ekspedicija, koja je spalila Krupanj i streljala svo muško stanovništvo zatečeno u gradu, izbacila je bolesnike i uselila se u zgradu, koja je tako spašena.
– U periodu od 1. do 3. septembra 1941. godine, ova zgrada bila je svedok žestoke borbe za Krupanj. Zajedničkim snagama partizani i četnici, u napadu iz različitih pravaca, uspeli su da zauzmu i kontrolišu zgradu. Partizanski valjevski odred, pod komandom Žikice Jovanovića Španca, napao je iz pravca brda Prljuge, dok su četnici, predvođeni Vladom Zečevićem i poručnikom Ratkom Martinovićem, delovali iz pravca brda Đulim. U odbrani bolnice bila je 10. četa 724. puka, kojom je komandovao kapetan Sajfert – priča istoričar Mladen Stefanović.
U analima zadužbine Nikole Spasića, ostala je zabeležena tragična sudbina Rahele Levi Mićić, doktorke jevrejskog porekla i upravnice bolnice. Njena stručnost i posvećenost pacijentima, a zatim hrabrost i odvažnost kao hirurga u partizanskoj bolnici u Krupnju, kažnjeni su od strane okupatora.
– Rahelu i njenu porodicu nacisti su odveli u logor u Šapcu, a zatim ih prebacili u strahoviti Banjički logor. Početkom oktobra 1944. godine, Rahela je zajedno sa četvorogodišnjom ćerkom Verom streljana. Ovaj gubitak predstavljao je neizrecivu tragediju za celu zajednicu. U čast njene hrabrosti i predanosti, 2013. godine otkrivena je ploča na Domu zdravlja u Krupnju sa njenim imenom – priča istoričar.
U poslednjim godinama svog rada kao zdravstvene ustanove, zadužbina Nikole Spasića funkcionisala je i kao porodilište. Godine 1981, na svega dvadesetak metara odavde, otvorena je novoizgrađena zgrada Doma zdravlja u Krupnju, čime se stvaraju uslovi za širenje zdravstvenog centra i preseljenja bolničkih kapaciteta. U Domsko odeljenje za smeštaj starih i penzionera u sastavu Centra za socijalni rad Krupanj, zgrada bolnice pretvorena je 1998. godine, zahvaljujući sredstvima Ministarstva za rad, Opštine Krupanj i Švajcarske humanitarne organizacije za pomoć u katastrofama.
Pohvalu na građevinsku primenljivost i u novom dobu dobila je od eminentnih stranaca, koji su uložili donacije u poslednju rekonstrukciju i adaptaciju ovog objekta.
– U Krupnju smo bili na svečanosti otvaranja doma za stare i ono čega se dobro sećam je da su nam Švajcarci tada rekli da je bolnica fantastično izgrađena u arhitektonskom smislu, po rasporedu prostorija i pristupačnosti bolesnicima i za današnje vreme – ističe Vojin Đekić.
Za 85 godina postojanja zadužbina Nikole Spasića u Krupnju menjala je uloge, ali je ostala verna prvobitnoj zamisli čoveka koji je svoj život i bogatstvo uložio u plemenitu nameru da pomogne onima kojima je to potrebno.
Iz serijala „NASLEĐE KRUPNJA”. Projekat je sufinansiran iz budžeta Opštine Krupanj. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
