U neposrednoj blizini Crnog vrha, na planini Gučevo, stoji spomenik i kosturnica srpskim i austrougarskim ratnicima izginulim na ovom prostoru 1914. godine u Prvom svetskom ratu. Ovde je sakupljen i sahranjen samo deo kostiju žrtava Drinske, bitke sa ogromnim gubicima u ljudstvu na obe strane. Duž grebena ove podrinjske planine i posle 100 godina vidljivi su ostaci rovova, kratera i zemunica.
Spomen kosturnica (Foto: J. Gubelić)
Čuvena Gučevska “Bitka iznad oblaka” odigrala se u sklopu bitke na Drini. Borbe na ovoj planini trajale su 55 dana. Srpske trupe su oko 26. septembra 1914. stigle na Gučevo, ali kako ga nisu mogle osvojiti napravile su utvrđenje u blizini neprijateljskih linija. Ova bitka poznata je kao jedna od prvih rovovskih bitaka na svetu i jedna od najtežih borbi u Velikom ratu. Srpski i austrougarski rovovi bili su na veoma maloj udaljenosti, na pojedinim kotama i od 5 do 7 metara, radi paralisanja austrougarske artiljerije, koja je bila daleko nadmoćnija od srpske. Srpska vojska ostala je bez artiljerijske municije, a neprijatelji su neprekidno zasipali granatama vrh Gučeva štiteći napredovanje svoje pešadije. Zato su vojnici Drinske i Kombinovane divizije noću kopali rovove što bliže neprijateljskim.
Komandant austrougarske Balkanske vojske Poćorek je po svaku cenu želeo da osvoji Gučevo. Na njega je usmerio 125.000 ljudi, 165 topova i 92 mitraljeza. Kapiju Srbije branilo je 60.000 srpskih vojnika sa 88 topova i 43 mitraljeza, gotovo bez municije. I pored sveg napora i ogromnih žrtava, padom kota 708, Eminove vode i Kulišta, 6. novembra palo je i Gučevo, a jedinice kombinovane divizije morale su da se povuku na desnu obalu reke Štire. U borbama na Gučevu srpske trupe imale su znatne gubitke, ali su ostvarile svoj cilj – zadržale su austrougarsku vojsku ka unutrašnjosti Srbije skoro dva meseca.
Spomenik gučevskim herojima (Foto. J. Gubelić)
Spomen-piramidu sa kosturnicom na platou na istaknutoj koti Gučeva počela je da gradi austrougarska vojska svojim izginulim ratnicima, za vreme okupacije tokom rata, ali je nije dovršila. Udruženje rezervnih oficira i ratnika sakupilo je i sahranilo u zajedničku kosturnicu 3200 posmrtnih ostataka srpskih ratnika rasutih po Gučevu i okolini, kao i posmrtne ostatke 53. zagrebačke regimente prenete iz parka u Bukovičkoj banji. Projekat prepravke piramide i izgradnje kosturnice u njenom podnožju uradio je arhitekta V. Todić 1927. godine. Spomenik je izgrađen 1929, a osvećenje je bilo 1930. godine.
Spomenik u obliku piramide visine 16,85 m. izveden je od blokova veštačkog kamena. Osnova piramide je u obliku kvadrata, sa ispustima na sve četiri strane tako da se u osnovi spomenika obrazuje krst. Na njenom vrhu je dvoglavi orao raširenih krila isklesan od belog mermera. Na zapadnoj strani piramide postavljen je veliki lovorov venac urađen od belog mermera sa krstom u sredini. Ispod lovorovog venca nalazi se sarkofag na kome je u reljefu predstavljena borba srpske i austrougarske vojske sa urezanim tekstom: “gučevskim herojima poginulim u borbi 1914. godine”. Sarkofag nosi arhitravna greda na kojoj je upisan natpis sa Njegoševim rečima: “Blago onom ko dovjeka živi imao se rašta i roditi”. Arhitravnu gredu drže dve nage figure ratnika – stražara sa mačem u ruci, a na ostalim stranama postamenta izveden je krst u mermeru u kvadratnom okviru iznad koga je grb sa dvoglavim orlom. Na istočnoj strani iznad grba izveden je lovorov venac sa krstom u sredini, dok se na arhitravnoj gredi nalazi urezan tekst: “Gučevskim herojima. Udruženje rezervnih oficira i ratnika 1929. godine”. Ispod piramide, ukopana u zemlju, nalazi se grobnica pokrivena betonskom pločom. Levo i desno su veće betonske klupe sa stopama u obliku lavova. Oko pravougaonog prostora spomen-obeležja je ograda sa betonskim stubovima spojenim gvozdenim šipkama.
Ovde je sahranjen samo deo stradalih (Foto: J. Gubelić)
Ova bitka posebno je značajna jer su se u njoj na oprečnim vojnim stranama po prvi put sreli Josip Broz i Dragoljub Mihailović. Poznavaoci istorijskih prilika kažu da je čuvena Brozova fotografija dok u austrijskoj uniformi nišani na srpske rovove, napravljena na Gučevu. Kada topovima nije uspeo da otera srpske vojnike, Poćorek je na kotu 708. poslao 25. zagrebačku pukovniju u kojoj su se, prema tvrđanam istoričara, borili Josip Broz, Vlatko Maček i Miroslav Krleža. U isto vreme je Gučevo branio i Draža Mihailović, vodnik u Trećem prekobrojnom puku Drinske divizije. Tako se na Gučevu odigrao prvi ratni susret Draže i Tita, u kom je Brozova četa potučena.
Za Gučevo je pola godine nakon bitke čuo ceo svet, kada je američki novinar Džon Rid obišao ovo polje smrti i sa njega poslao potresnu reportažu. “Na jednoj strani brisanog prostora bili su srpski rovovi, na drugoj austrijski. Jedva ako ih je delilo desetak metara. Teren između rovova bio je pretvoren u nepravilne gomile zemlje. Pogledavši bolje, videli smo strašnu stvar: iz ovih malih gomila štrčali su komadi uniformi, lobanje sa ulepljenom kosom, krvave kosti koje su virile iz vojničkih čizama. Hodali smo po mrtvima. Tako mnogo ih je bilo, ponekad bi nam noge upale u jame trulog mesa, drobeći kosti. Punih devet kilometara dužinom vrha Gučeva mrtvi su bili tako naslagani, 10.000 njih”, zabeležio je Rid.
Panorama sa vrha (Foto: J. Gubelić)
Nedaleko do spomenika, na severnoj strani i na visini od 550 metara, sagrađen je planinarski dom i turističko-ugostiteljski objekat, koji je ujedno i najveći planinarski dom u Srbiji. Nedaleko do njega na visini do 500 metara, na jednoj zaravni podignit je auto-kamp sa restoranom i kamp-kućicama. Od spomenika pa do planinarskog doma i sve do auto-kampa uređene su šetališne staze.
Izvor: Vikipedia
