Prve posleratne godine u celoj Jugoslaviji obeležila je izgradnja i obnova ratom uništenih dobara. Sinonim za industrijalizaciju u gradu na Savi bila je Hemijska industrija „Zorka“. Ubrzano se grade nova privredna postrojenja, uređuje putna mreža, sprovodi elektrifikacija, a oronule kuće zamenjuju moderne zgrade. U istoriji grada zabeleženo je da Šabac sedamdesetih godina prošlog veka doživljava „do tada neviđeni procvat“.
Kapitalni poduhvati menjaju izgled grada. Na nekadašnjoj Benskoj bari, močvarnom tlu udaljenom nekoliko stotina metara od centra grada, na kome su se vekovima gnezdile ptice, niče novo stambeno naselje.
Gradi se novi betonski most preko Save, Sportska hala „Zorka“ sa zatvorenim bazenom i fudbalskim igralištem, hotel „Sloboda“, Gradski stadion, nove škole, obdaništa, domovi kulture i autobuska stanica.
Istovremeno se gradi veliki broj komfornih porodičnih kuća u samom gradu i na dotadašnjoj periferiji – Trijangli, Kasarskim i Šipurskim livadama, Letnjikovcu. Tako naselja koja su do tada bila fizički odvojena od grada po nekoliko kilometara počinju da se spajaju, pa Šabac sa svojom periferijom dostiže broj od oko 70.000 stanovnika, što ga u domaćim uslovima čini veoma značajnim gradom.
Hronologija razvoja gradaa
U novijoj istoriji ostaće zapisano da je Šabac tokom svog razvoja imao više uspona, a jedan od njih, u hronologiji događaja, zabeležen je ranih pedesetih godina prošlog veka, kada u tadašnjoj Jugoslaviji počinje intenzivna industrijalizacija. Sve veća potreba za radničkom klasom dovodi stanovništvo u gradove, pa njihov dolazak intenzivira gradnju. U Šapcu niču nova radnička naselja, zgrade i soliteri.
Među prvim u gradu na Savi bile su zgrade u današnjoj Hilandarskoj ulici.
– Zgrade ispred kojih se nalazimo u Hilandarskoj su višestruko značajne i simbolične. One nastaju u prvoj polovini pedesetih godina i predstavljaju jedno od prvih radničkih mini-naselja koje je inicirala Hemijska industrija „Zorka“. Zorka je od pedesetih do osamdesetih godina postala pravi gigant – često kažem, onako kolokvijalno, „država u državi“ – i zaista jeste, jer je veoma intenzivno radila na podizanju stambenih objekata za svoje zaposlene.
U tom kontekstu, ove zgrade u današnjoj Hilandarskoj ulici značajne su i zato što su delo čuvenog arhitekte Dragiše Brašovana. Brašovan je arhitekta poznat na jugoslovenskom nivou još od međuratnog perioda. Krenuo je od klasične arhitekture, zatim prešao u modernu, da bi kasnije gradio i u duhu socrealizma, sa elementima arhitektonskog nasleđa. Na ovim zgradama lako se prepoznaju elementi karakteristični za balkansku profanu arhitekturu XVIII i XIX veka, ali i elementi tzv. „humanog stanovanja“. – navodi Tatjana Marković, istoričarka umetnosti i muzejska savetnica.
Novi stanovnici donose novi duh u grad
Doseljavanje stanovnika donosi novi duh u Šabac. Nenaviknuti na gradski život, novi stanovnici donose i svoje navike, pa je bilo potrebno vreme za privikavanje na urbani način življenja.
– Tako već posle godinu–dve od useljenja, u Glasu Podrinja pronalazimo tekstove u kojima se stanari prozivaju jer je prostor oko zgrada bio prekriven šupama, kokošinjcima i svinjcima. Jedan od novinara Glasa Podrinja simpatično je primetio da to moraju ukloniti jer život u gradu ne podrazumeva držanje životinja u širem centru.
S druge strane, postoji i kultni film „Zajednički stan“ iz šezdesetih, koji govori o tome da su u takvim stanovima neretko živele po dve ili tri porodice. Oni koji su dolazili sa svojih prostranih njiva i dvorišta teško su se navikavali na život u 30–50 kvadrata – objašnjava Marković.
Postavljanje kontura grada u kome danas živimo
Po završetku Drugog svetskog rata počinje obnova zemlje, a u tom periodu postavljaju se i konture Šapca u kome danas živimo. Pokretanje industrije i brojnih kolektiva uslovilo je priliv stanovništva, a stambena kriza izazvala je gradnju bez plana.
– Potreba za planskim pristupom dovela je do donošenja Generalnog urbanističkog plana 1964. godine, čiji tvorac je bio arhitekta Slobodan Janjić. On je nastojao da budući razvoj Šapca uokviri u određene standarde. Nakon toga usledila su ključna pitanja – pre svega nasipanje depresije u centru grada, lokacije Benske bare, gde je kasnije projektovano novo naselje, gradski trg i hotel kao centralna tačka budućeg gradskog jezgra.
Posle šezdesetih intenzivno se radi na izgradnji novog naselja Benska bara, ali i novog naselja Trkalište, projektovanog za oko 10.000 stanovnika. U isto vreme Hemijska industrija Zorka doživljava svoj procvat. Najveći izvoz ostvaruje 1974. godine, što predstavlja period najvećeg građevinskog buma. U to vreme izgrađeni su Sportska hala „Zorka“, novi bazen i — što je posebno važno — novi most preko Save koji je spojio Mačvu i Srem – ističe istoričar Dejan Živanović.
Izgradnja infrastrukture
Gradi se kanalizacija, vodovodna mreža i pristupne saobraćajnice. Pedesetih i šezdesetih podignute su zgrada Komiteta, Dom sindikata i brojne građevine u Masarikovoj i Karađorđevoj ulici. Projektanti su već tada razmišljali o potrebama tadašnjeg stanovništva.
Najstariji soliter u Šapcu, građen šezdesetih godina, i danas predstavlja simbol grada na Savi. Osmospratnica sa dva ulaza i 100 stanova bila je prva građevina tog tipa u Šapcu. Šapčani su se njome divili, a najponosniji su bili radnici Zorke.
U to vreme gabarintu konstrukciju gradilo je šabačko Građevinsko preduzeće „Izgradnja“.
– U projektu za Zorkin soliter, koji nastaje početkom šezdesetih, planirana je i bioskopska sala sa 400 mesta. Iako stanovi nisu veliki, vodilo se računa o „humanom stanovanju“ – objektu su pripadale četiri perionice i četiri sušionice za veš – objašnjava Marković.
Ovaj period postavio je temelje Šapca u kom danas živimo i priča priču o njegovom ubrzanom napretku, industrijalizaciji i životu na desnoj obali Save.
Hotel „Sloboda“ – delo čuvenog arhitekte Lala Janjića, započeo je sa radom davne 1977. godine.
– U to vreme izgrađen je i hotel „Sloboda“, a pušten u rad 1977. godine. Do kraja sedamdesetih naselje Benska bara bilo je u potpunosti izgrađeno, a istovremeno se radi i na izgradnji naselja Trkalište. Pored toga, izvode se infrastrukturni projekti koje građani ne vide, ali su ključni – vodovod, kanalizacija, pristupni putevi, regulacija Cerskog obodnog kanala i Kamička. Sve to udarilo je temelje savremenom Šapcu – ističe Živanović.
Od trkališta za konje do urbanog naselja
– Umesto nekadašnjeg hipodroma, na prostoru današnjeg Trkališta niklo je stambeno naselje. Hipodrom je 1964. izmešten na drugu lokaciju. Detaljni urbanistički plan stambene zajednice „Trkalište“ izradio je Zavod za ekonomsko i prostorno projektovanje Šabac 1977. godine. – navodi Marko Gavrilović, m.arh.
Planirani su svi sadržaji potrebni za kvalitetno stanovanje — snabdevanje, kultura, obrazovanje, socijalne usluge, društveni život i toplifikacija, sa ciljem da se ukinu samostalne kotlarnice.
Do raspada Jugoslavije devedesetih godina, putni pravac sa severa zemlje ka Bosni i moru uvek je vodio preko Šapca. Nakon toga mnoge okolnosti se menjaju, kako u životu grada, tako i u njegovom daljem razvoju.
Projekat je sufinansiran iz budžeta Grada Šapca. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
