U odnosu na geografsku površinu i broj stanovnika u poslednjim godinama Krupanj pretenduje da postane mesto sa najviše muzeja, znamenitosti i duhovnih obeležja u ovom delu Srbije. Krupanj se 1417. godine prvi put pominje u pisanim izvorima, a bogata istorija od tog vremena naovamo, sa akcentom na veliku tragediju 1941. godine, kada je nemačka kaznena ekspedicija sravnila sa zemljom celo mesto, stala je u nekoliko muzejskih i etno-objekata. U opštinu na četiri reke, u srcu Rađevine dolazi sve više turista upravo iz ovog razloga.
Crkveni park Dobri potok
Od sela Dobri potok u neposrednoj blizini Krupnja nastalo je svetilište u prirodi, muzej pod vedrim nebom, šetalište, izletište. Kompleks koji u sebi objedinjuje duhovnost, kulturu, tradiciju, odmor i uživanje, napravljen oko najstarije crkve u Krupnju, sastoji se iz nekoliko parkova, muzeja, crkvenih zgrada i kuća za odmor. Takođe sadrži i otvoreni amfiteatar, gde se tradicionalno održava Igranje za dukat – petrovdansko takmičenje u igranju kola.
– Dobri potok čuven je po onome što poseduje – muzeje, kripte, odmorišta. Na spratu samoga konaka je Muzej enterijera 19. i 20. veka, koji prikazuje kako se živelo, nameštaj iz tog vremena, zatim tu je Muzej starih zanata, Pedagoški, Muzej svetosavske dece, u donjoj zoni je Muzej pčelarstva – priča protojerej-stavrofor Aleksandar Đurđev, starešina dobropotočkog hrama i jedan od najzaslužnijih za koncept ovog mesta.
Muzej enterijera predstavlja repliku starog srpskog domaćinstva sa pomoćnim zgradama i predmetima koji su se u svakodnevnom životu stanovnika na zapadu Srbije koristili u različitim istorijskim epohama.
U okolna zdanja smešteni su Muzej starih zanata sa oruđima i proizvodima starih zanatlija, Muzej pčelarstva sa istorijskom pozadinom razvoja ovog zanata od zajednica starih Slovena, preko njihovog prelaza u hrišćanstvo, do savremenih dana. Muzej lova sadrži primerke prepariranih životinja, karakterističnih za ovo podneblje – vuk, jelen, divlja svinja, lisice, ptice. Muzej svetosavske dece ili Muzej školstva, pokazuje kako su deca nekada odrastala, učila i igrala se u ovom kraju.
U okviru crkvenog parka nalazi se i groblje staro pola milenijuma, među najstarijim u Srbiji. U napuštenom rudarskom oknu, uklesana u steni je kapela posvećena Svetoj Petki, a iza crkvenog doma nalazi se još impozantnije svetilište.
– To je podzemna crkva sa nekoliko hodnika, posvećena Svetom velikomučeniku Prokopiju, rudarskoj slavi, jer ovo jeste rudarskom mesto – podseća sveštenik Đurđev.
Svetouspenski hram u Dobrom potoku
Hram Svetog Uspenja Presvete Bogorodice prva je krupanjska crkva i jedna od najstarijih u Podrinju. Po predanju nastala je u 12. veku, a u pisanim izvorima pominje se prvi put 1528. godine. Turci su je spalili 1771. godine, a obnovljena je početkom 19. veka.
Za njen nastanak vezuje se nekoliko legendi.
– Po predanju trebalo je da bude sagrađena na drugom mestu, i sve što bi na susednom Sarinom brdu u Banjevcu bilo danju sagrađeno, noću je nestajalo. Tražeći, na ovom mestu su našli upaljeno kandilo i odlučili su da se ipak ovde sagradi ova bogomolja – pripoveda starešina hrama.
Prilikom obnove ove svetinje 1932. godine pronađene su mošti – ruka nepoznatog svetitelja sačuvana i brižljivo skrivena, umotana u platno, verovatno skrivena od Turaka. Pohranjena je ispod časne trpeze oltara. U Svetouspenskom hramu u Dobrom potoku čuva se i kivot sa delićima moštiju svetog Dimitrija.
– U bombardovanju 1941. godine jedna velika stena je odvaljena iznad crkve sa mesta gde je pala avionska granata, međutim, ta stena je pala dalje od crkve i nije je oštetila – kaže sveštenik.
Iznad crkve je zvonara, a ispred crkveni dom. U prizemlju crkvenog doma je sala sa kuhinjom, a na spratu zadužbina sveštenika Aleksandra Đurđeva.
– Unutar crkvenog konaka je crkvena sala sa pratećim salonom i galerijom slika. Mnogi umetnici nam ostavljaju svoja umetnička dela, a sam salon je ispunjen fotografijama vladika koji su posetili hram, a ovde obavljamo i crkvene slave i slavlja – kaže on.
Muzej Krupnja
U centru Krupnja, u prizemlju porodičnog doma protojereja – stavrofora Đurđeva nalazi se njegova zadužbina, koju je, skupljajući predmet po predmet, stvarao preko tri decenije. Preko 3.000 eksponata ovog istorijsko-etnografski muzeja raspoređeno je u nekoliko prostorija, a svaki od njih reprezentuje prošlost, tradiciju i kulturu Krupnja i Rađevine od vremena Rima, srednjeg veka, pa sve do dva velika rata.
O burnoj istoriji ovog kraja svedoče narodne nošnje i građanska odeća, uniforme srpskih vojnika, arheološki nalazi, fotografije znamenitih ličnosti, originalni dokumenti, oružje, upotrebni predmeti koji se vezuju za rad prve pošte u kraju, prve moderne trgovine, apoteke, eksploatacije rude i postavke kabineta predsednika Krupnja sa početka 20. veka.
Posebnu pažnju izazivaju sobe u kojima su boravili Milan Obrenović i Aleksandar Karađorđević, kada su bili u poseti Krupnju, kao i lični predmeti jedne od najintrigantnijih ženskih ličnosti vladarskih porodica.
– Imamo sobu kraljice Drage, poslednje srpske kraljice iz dinastije Obrenović. Malo je poznato da je u Krupnju živela Draga Mašin supruga Svetozara Mašina tadašnjeg upravnika krupanjskih rudnika – objašnjava sveštenik Đurđev.
Tenis u Rađevinu doneli su Englezi koji su u tom kraju eksploatisali rudu, što potvrđuju i ostaci topionice. Nemi svedok je reket iz 1938, nekadašnje vlasništvo Bil Hadsona, koji se čuva u Muzeju Krupnja. Hadson je ovde izgubio i meč i reket, a Krupanjcima ostavio da prepričavaju kako je engleski inženjer i obaveštajac u zlatno doba ovog kraja u Krupnju ostavio trag.
– Bil Hadson je ovde igrao tenis sa jednim Krupanjcem iz porodice Jeftić i naučio ga kako se igra, a onda je izgubio sve partije od njega i iznerviran rekao: „Znaš šta, kad sam od tebe izgubio, evo ti i moj reket“. Za vreme Drugog svetskog rata on je vršio pregovore između Broza i Draže, a posle je imao veze i sa nestalim zlatom koje je poslato Draži Mihajloviću. On je jedan deo zlata odneo i pobegao za Afriku – kaže on.
Spomen-crkva Svetog Vaznesenja Gospodnjeg
U Krupnju je 1934. godine sagrađena Crkva Svetog Vaznesenja Gospodnjeg, spomen izginulim ratnicima na Mačkovom kamenu i okolini.
– Gradila ju je cela Kraljevina Jugoslavija, zajedno sa kraljem Aleksandrom, koji je tada dao 10.000 dinara kao svoj lični prilog. U kapeli ispod krupanjske crkve nalazi se kosturnica sa nekoliko hiljada lobanja srpskih i neprijateljskih vojnika. Avionska bomba 1941. godine pala je u oltar ove svetinje, ali nije eksplodirala, iako je udarila u kamen – priča sveštenik.
Svaka važna priča Rađevine i ovog malog, ali istorijski značajnog mesta, stala je u gore pobrojane objekte. Svi oni, bez obzira na karakter i namenu čine Krupanj vrednim viđenja.
Iz serijala „NASLEĐE KRUPNJA”. Projekat je sufinansiran iz budžeta Opštine Krupanj. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
