Nakon nešto više od dva veka od Drugog srpskog ustanka (23.april 1815) koji je doveo do srpske autonomije u okviru Osmanskog carstva i uspostavljanja Kneževine Srbije, a Miloša Obrenovića izdvojio od ostalih istorijskih ličnosti, akteri i događaji ove velike i značajne nacionalne revolucije polako se stapaju sa mitom. Međutim, pored muzejskih eksponata i narodnih pesama, postoji jedna živa spona koja povezuje ustaničko davno prošlo i sadašnje doba, a to je takovski grm odgajen u Šapcu, zahvaljujući Katarini P. Kurtović, odakle je krajem 19. veka presađen u prestonički Dvorski, danas Pionirski park.
Takovski grm odgajen u Šapcu danas je raskošno drvo u Pionirskom parku
Sađenje mladice Takovskog grma u Dvorskom parku, kome je 1944. godine promenjeno ime u Pionirski park, gde se nalazi i danas, za vreme vladavine dinastije Obrenović imalo je poseban značaj. U to vreme datum podizanja Drugog srpskog ustanka bio je najznačajniji opštenarodni praznik, pa je tako i ovaj grm, izrastao iz žira Takovskog grma, koji je prethodno tri godine gajen u Šapcu, a zatim presađen u pomenuti park, uzdignut u sveto dinastičko drvo.
Grm u Takovu na kraju 19. veka (Izvor: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture Srbije)
Grm u Takovu i događaj koji se navodno pod njim zbio ne pominju savremenici i hroničari ovih zbivanja – Vuk Karadžić, Leopold Ranke, Sima Milutinović Sarajlija, čak ni sam knez Miloš, pa je mit o njemu tek kasnije uobličen. Pola veka kasnije, Milan Đ. Milićević, Jovan Mišković, Vladimir Karić i Feliks Kanic, smatraju Takovski grm i okupljanje pod njim nesumnjivim događajem nacionalne istorije. U biografiji kneza Miloša, napisanoj za „Pomenik znamenitih ljudi“, Milićević kaže:
„Miloš se nije odmah primio starešinstva u tom novom poslu. Najpre je mnogo razgovarao sa svima; merio je veličinu posla u koji je trebalo ući; procenjivao je čvrstinu volje u ustanika i, kad se uverio da su svi pregli na jedno: izbaviti se, ili izginuti; onda je, o Cvetima, otišao u Takovo crkvi, gde je bilo ugovoreno da se svi vođi sastanu, kao bogomolje radi. Onde se opet, pod takovskim grmom, poslednji put dogovore, pa odu u crkvu na molitvu…“
Viđen očima stranca
Ovako uobličeno predanje učilo se u školi, a ugled i značaj Takovskog grma posebno je rastao za vreme vladavine Obrenovića. Takovski grm postaje centralno mesto sećanja, a takvu pažnju poklanja mu knez Mihailo prilikom proslave pedesetogodišnjice Takovskog ustanka 1865. godine. Knez je tada otkupio zemljište oko grma, takozvana „Kneževa livada“, gde je Takovski grm proizveden u zvanično mesto sećanja. Njegov značaj istaknut je 1887. godine podizanjem memorijalnog spomenika pored njega.
Ostaci stabla izloženi u Muzeju Drugog srpskog ustanka u Takovu
Vezama Takovskog grma i dinastije Obrenovića narod je davao kosmičke dimenzije. Jovan Mišković, u opisu Rudničkog kraja, zapisao je i ovakvo predanje o grmu: „Deblo mu ima 7,5 metara; u kruni je još deblji. Nekada je imao pet velikih glavnih grana, a sada je ostala samo jedna. Pričaju ljudi, da se jedan veliki stub odlomio one godine kada je knez Miloš umro, a drugi, manji, 1868. godine, kad nam i kneza Mihaila nestade. To narod dovodi u svezu nadmoćnom silom sa porodičnim stanjem onoga čoveka, koji je prvi Srpski barjak za slobodu razvio posle 1813. god.“
U okviru propagandnog patriotskog putovanja po Kneževini, knez Mihailo posetio je Takovo nekoliko meseci posle proslave pedesetogodišnjice ustanka i pored grma održao govor. Kralj Milan posetio je Takovo na Cveti 1883. godine, kada je nakon abdikacije uzeo titulu „grof od Takova“. Kralj Aleksandar dolazio je u Takovo četiri puta – 1889, 1893, 1899. i poslednji put, u pratnji kraljice Drage, 8. septembra 1901. godine.
Dvorski park 1876-1878. godine (Izvor: Muzej grada Beograda)
Pošto je smatrao da će staro stablo s vremenom propasti, knez Mihailo je 1865. godine u Takovu, zasadio novu mladicu. Početkom 1901. godine, u stari grm udario je grom i izvalio ga iz zemlje. Jedan deo grane prenet je u takovsku, a drugi u crkvu svete Trojice u Gornjem Milanovcu, gde su čuvani kao „patriotske relikvije“. Ostaci stabla danas su izloženi u Muzeju Drugog srpskog ustanka u Takovu. Takovski hrast kneza Mihaila poslednji put je prolistao 1990. godine, a potom se i on osušio. Pored njega su u nekoliko navrata sađene nove mladice, ali se one nisu primile.
Kada je krajem 19. veka grm počeo da se suši, sađenje žireva i uzgajanje mladica postala je, kako je pisala štampa, jedna od najpopularnijih formi negovanja kulta o večnom obnavljanju svetog nacionalnog drveta. „Tako je izvesna Katarina P. Kurtović iz Šapca 1889. posadila takovske žireve u bašti, iz kojih je niklo pet mladica. Ovakvih primera bilo je više, ali je ovaj najpoznatiji, jer je jedna od ovih mladica presađena u dvorski park Obrenovića u Beogradu.“
Grm kneza Mihaila poslednji put olistao 1990. godine
Koliko je ova mladica bila značajna potvrđuju i „Narodne novine“, koje su, 31. avgusta 1900. godine, objavile sledeću vest:
„G. Semeka, specijalni dopisnik petrogradskog ‚Novog vremena’ slikao je juče mladi Takovski Grm koji se nalazi u dvorskom vrtu. Ovaj je grmić proizveden iz žira starog istorijskog Takovskog Grma a do svoje treće godine negovan je u Šapcu – pradedovini Njegovog Veličanstva Kralja.“
Mihailov grm u Takovu 70-tih godina 20. veka (Izvor: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture Srbije)
Ubistvom kralja Aleksandra i kraljice Drage, Obrenovići su uklonjeni sa istorijske scene pa ni Takovski ustanak više nije smatran važnim istorijskim događajem. U dvor se uselila dinastija Karađorđevića, a Srbija je počela da slavi događaje u Orašcu, 14. februar 1804. godine, kada je počeo Prvi srpski ustanak, čiji je vođa bio Karađorđe Petrović.
„Takovski žbunić“ iz Šapca danas je moćan hrast u Pionirskom parku u Beogradu, na istom mestu na kome je zasađen, mada je priča o njemu zaboravljena, kao i žena koja ga je odgajila.
Na slici Paje Jovanovića iz 1898. godine takovski grm zauzima važno mesto (Izvor: Vikipedija)
Katarina Kurtović bila je jedna od snaha Jovana Kurteše, začetnika loze Kurtovića, udata za njegovog sina Pavla (1818-1884), štabnog kapetana u Beogradu, a potom trgovca u Šapcu. Ona je bila ćerka Jovana Resavca, bivšeg načelnika beogradskog okruga. Rođena je u Svilajncu. Umna, razborita i lepa rodila je Pavlu pet sinova: Milosava, Kostu, Mihaila-Lazu, Đorđa i Petra. Umrla je 19. septembra 1906. godine u Šapcu.
Inače, Jovan Kurtović imao je još jednu snahu Katarinu, udatu za najmlađeg sina Đorđa. Ona je bila ćerka državnog savetnika Milivoja Jovanovića. Unuk ove Katarine, Ilija Popović, bio je predsednik šabačke opštine od 1935. do 1939. godine.
