GRADITELJI, PISCI, HUMANISTI – KO SU BILI ŠABAČKI EPISKOPI I KAKO SU UTICALI NA ŽIVOT GRADA

15 oktobra, 2022

Nedavno je na liturgiji u Sabornom hramu Svetih apostola Petra i Pavla, od strane patrijarha Porfirija, na tron novog episkopa šabačkog ustoličen vladika Jerotej. Njegovi prethodnici, od Antima Zepoviča, koji sedište eparhije iz Valjeva vraća u Šabac 1802. godine, do vladike Lavrentija, na razne načine uticali su na duhovni, društveni i kulturni život grada.

Saborna crkva u Šapcu – simbol Eparhije šabačke (Foto: Distrikt)

Gledajući u istoriju, episkopa na ovom području nije bilo od pada Srpske despotovine 1459. godine. Posle sklapanja Beogradskog mira 1739. došlo je do formiranja Užičko-valjevske eparhije, u okviru kojih se nalazila i Šabačka nahija, sa sedištem u Valjevu. Ovako je bilo sve do 1802. godine, kada je mitropolit Užičko-valjevske eparhije Antim Zepovič, Grk po narodnosti, sedište eparhije premestio u Šabac, i to iz razloga što je slabo znao srpski jezik, a u Šapcu, kao carinskoj i trgovačkoj varoši, u to vreme bilo je dosta Grka i Jermena. On je sa ustanicima 1804. bio u logoru pod Beogradom, a Karađorđa je pomazao svetim mirom kada je proglašen za vožda.

Carigradski patrijarh, Melentija Simeunovića Nikšića, kada je 1815. godine po Miloševom nalogu stigao u Carigrad da Portu izvesti o stanju u Srbiji, hirotoniše za šabačkog episkopa. On je primer duhovnika ratnika – učestvovao u brojnim bitkama protiv Turaka, a svojim junaštvom istakao se u bici na Dublju 1815. Nije se slagao sa knezom po pitanjima vezanim za vlast. Vrhunac sukoba izbio je 1816, kada je knez Miloš došao u Šabac da za brata Jevrema prosi Tomaniju Bogićević. Tad je Miloš dizdaru, zapovedniku grada, poklonio kesu novca, na šta ga je Melentije prekoreo da ne sme trošiti narodni novac nemilice.

Unutrašnjost crkve oslikana u vreme episkopa Mihaila Uroševića (Foto: Distrikt)

Njegov naslednik, episkop Gerasim Dominin, dao je 1828. blagoslov za gradnju današnje šabačke crkve, dok je za episkopovanja njegovog sledbenika Gerasima Georgijevića u eparhiji sagrađeno 6 crkava. Kao jedan od malobrojnih pismenih ljudi u Srbiji, iza sebe ostavio je pisano svedočanstvo o svom vremenu, veliki spev Znameniti događaji novije Serbske istorije. To je jedna od prvih štampanih knjiga u vreme Miloševe Srbije, a 2010. godine Službeni Glasnik, ponovo je štampao ovo delo.

Episkop Melentije Marković, kao ljubitelj knjige i prosvećenosti pomogao je osnivanje šabačkog Čitališta 1847. u kafani Andre Nešića do vladičanskog konaka, današnje Biblioteke.

Za vreme episkopovanja mladog vladike Mihaila Jovanovića, 1856. godine urađen je ikonostas šabačke crkve. Takođe, izgradio je i zvonik sa tornjem. Bio je prvi predsednik Crvenog krsta Srbije 1876. godine. Iz Šapca je postavljen za mitropolita Srbije.

U pozadini se vidi oštećena crkva (Izvor: Narodni muzej *Šabac*)

Eparhija šabačka ukinuta je 1886. godine i pridodata beogradskoj arhiepiskopiji sve do 1898. godine, kada se ona obnavlja, zahvaljujući episkopu Dimitriju Pavloviću. On je nakon Šapca, najpre izabran za mitropolita Kraljevine Srbije 1905, a zatim i za prvog patrijarha obnovljene Srpske patrijaršije.

U Prvom svetskom ratu porušena i devastirana šabačka crkva, obnovljena je pod episkopom Mihailom Uroševićem (1922-1933). Ovom prilikom, obnovljen je i veličanstveni toranj i dopremljeno sedam harmoničnih zvona iz Nemačke. Uz pomoć prijatelja Nikole Pašića, na račun reparacija, dobio je od države i veliki novčani prilog za obnovu. Njegovim trudom i zalaganjem, šabačka crkva je oslikana tako da je smatrana najlepšim srpskim pravoslavnim hramom u kraljevini Jugoslaviji.

Natpis koji svedoči o zvoniku završenom 1858. (Izvor: Vikipedija)

Episkop Simeon Stanković podigao je 40 novih crkava i manastira u ovom kraju. U toku konkordatske borbe 1937. podržao je srpskog patrijarha Varnavu i vladiku Nikolaja Velimirovića. U poznatoj „Krvavoj litiji“ je teško ranjen, a nakon izlečenja dočekalo ga je u Šapcu na desetine hiljada verujućeg naroda.

Episkop Jovan Velimirović, sinovac Svetog vladike Nikolaja Velimirovića, nakon zatočeništva u Drugom svetskom ratu i profesure u Bogosloviji, izabran je 1960. za episkopa Šabačko-valjevske eparhije. Za kratko vreme služio je svetu liturgiju u svim crkvama i manastirima u eparhiji, što je bila nova praksa u životu SPC. Obnovio je veliki broj crkava i manastira. Napisao je značajna sećanja na vladiku Nikolaja, a dao je i blagoslov za pokretanje časopisa Glas Crkve 1984, čiji je bio pokrovitelj.

Episkop Jovan Velimirović (Izvor: *Crkva šabačka*)

Njegov naslednik vladika Lavrentije Trifunović na čelu Šabačke eparhije bio je preko 30 godina. Ustoličen je 23. jula 1989. godine. Za to vreme izgrađen je manastir Svetog Nikolaja na Soko gradu, najveći posle Hilandara, u Šapcu je izgrađen Hram Svetog Vasilija Ostroškog, a na Letnjikovcu crkva Svete Trojice, koja je po gabaritima veća od Saborne crkve, Svetih apostola Petra i Pavla. Njegovim zalaganjem, 1991. prenete su iz Amerike u Srbiju mošti Svetog vladike Nikolaja. Na vladičanskom imanju u Kasarskim livadama u Šapcu, podigao je Duhovno-kulturni centar za decu i omladinu sa Hramom Svetog Save u središtu kompleksa. U sastavu ovog centra nalazi se boravište za decu sa autizmom „Bogdaj“. Na njegov predlog Sveti arhijerejski sabor 2006. godine podelio je Eparhiju šabačko-valjevsku na dva dela sa sedištima u ovim gradovima, a vladika Lavrentije ostao je episkop šabački.