Šetnja Šapcem kao šetnja znalački opremljenom galerijom na otvorenom. Pogled u zgrade autentičnih arhitektonskih stilova iz različitih epoha, u njihove rečite fasade i ornamente, budi divljenje i svest o njihovom istorijskom značaju.
Nekada kaldrmisani sokaci sa mnogo zanatskih radnji kojima su se kretali karavani prevozeći kafu, začine, tkanine iz Turske i sa Bliskog istoka u Austrougarsku, danas se nalaze moderne radnje i po neka stara koja čuva duh prohujalih vremena.
Jedna od fasada koja svedoči o duhu vremena (Foto: J. Gubelić)
Upravo Jevremu Obrenoviću Šapčani „duguju“ nešto od današnjeg izgleda. Naime, Jevrema je, kao mlađeg brata, jedinog pismenog i obrazovanog u porodici, Miloš Obrenović 1816. godine postavio za kneza nahije šabačke. Za 15 godina, koliko je proveo u Šapcu, Jevrem je, između ostalog, varoš uredio „evropejski“, što je značilo da su se glavne ulice sekle pod pravim uglom, a ostale su prema njima „izvedene lenjirom“. Vreme koje je proveo kao šabački knez naziva se i „Jevremovim zlatnim dobom“ jer je osnovao brojne važne ustanove, obezbedio biblioteku, školu, učitelje, lekare i apotekare, izgradio jedan od najlepših konaka u Srbiji, doneo u zemlju prvi klavir, savremeni nameštaj, pribor za jelo… Zbog svega što je učinio za varoš, glavna ulica nosi njegovo ime.
Zgrada Kulturnog centra, nekada Dom šabačke trgovačke omladine (Foto: J. Gubelić)
Gospodar Jevremova, uz Karađorđevu i Masarikovu ulicu, čini centralno gradsko jezgro i pešačku zonu. Ulica Gospodara Jevrema je nastala u 18. veku, širenjem grada prema jugu, u odnosu na Bair, i njena istorija vezana je za istoriju formiranja gradskog urbanog centra starog Šapca. Istovremeno je nastalo i nekoliko ulica u okolini. Gospodar Jevrem je u toj ulici podigao svoj konak, tada najreprezentativniju građevinu, ne samo ove celine već i čitavog grada.
Većina fasada ima očuvanu arhitekturu (Foto: J. Gubelić)
Jevremov konak bio je prvi knežev konak u Srbiji. Građen je u „balkanskom stilu“ od 1822—1824. godine, kao rezidencija. Izgradnjom je rukovodio Hadži Nikola Živković, glavni neimar kneza Miloša Obrenovića. U istoj ulici se nalaze građevine podignute u rasponu od skoro dva veka, mada je najveći broj sazidan tokom prve polovine 20. veka.
Detalji, skrivreni od oka posmatrača (Foto: J. Gubelić)
Tu su i zgrade podignute posle Drugog svetskog rata, ali one grubo narušavaju autentičnosti jednog dela celine. Pri njihovoj izgradnji porušene su mnoge zgrade iz 19. veka, pa i konak Jevrema Obrenovića. Danas na postojanje ove građevine, osim fotografija, podsećaju i dve mermerne ploče koje se čuvaju u Šabačkom muzeju.
Jedna od zgrada bliznakinja, danas Okružni sud (Foto: J. Gubelić)
U ulici se posebno ističu zgrade: Načelstvo okruga podrinjskog (1906), Okružni sud (1907), arhitekte Milorada Ruvidića, Dom šabačke trgovačke omladine, izgrađen pre Prvog svetskog rata, prva kuća doktora Andre Jovanovića, s kraja 19. veka, zgrada u broju 13, građena krajem 19. i početkom 20. veka, kuća sarača i sedlara Stanića, s početka 20. veka, zgrada Prve narodne apoteke (1928) i kuća dr Lazara Petrovića građena između dva svetska rata.
Zgrada u kojoj je smeštena policija, nekada Načelstvo okruga podrinjskog (Foto: J. Gubelić)
Krsmanovićeva kuća podignuta je 1891. godine i svojim položajem i značajem dominira centrom grada. Pretpostavlja se da je građevinu projektovao arhitekta Jovan Ilkić u duhu novog klasicizma. Zgrada predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture.
Krsmanovićeva kuća (Zgrada „Borova“) u Šapcu (Foto: J. Gubelić)
Samurovića kuća se nalazi na početku ulice, na broju 1, pored Krsmanovićeve kuće. Podignuta je krajem 19. veka, sa odlikama mirne, klasicističke fasade, koju krasi visoko postavljena balustrada iznad naglašenog tavanskog prostora. Sprat krase prozori sa naglašenim nadprozornicima. Na sredini glavne, ulične fasade se nalazi kolski prolaz sa komunikacijom sa dvorištem.
Samurovića kuća (Foto: J. Gubelić)
Kuća dr Andre Jovanovića se nalazi na broju 3, pripadala je poznatom šabačkom lekaru i dobrotvoru. Podignuta je krajem 19. veka, na mestu na kom se nalazila rodna kuća dr Laze K. Lazarevića (1851—1890), lekara i književnika. Njena fasada je sačuvana, osim što na balustradi nedostaju dve stojeće figure, nestale za vreme prvog svetskog rata.
Kuća dr Andre Jovanovića Foto: J. Gubelić)
Kuća advokata Škorića, na broju 11, podignuta je krajem 19. veka, sa fasadom koju presecaju duboki horizontalni urezi, bogato dekorisanim prozorskim otvorima i kolskim prolazom. Krovni venac pridržavaju konzole, dok prostor iznad prozora krase girlande, a kolski prolaz čeoni kamen, dva venčića i stubovi.
Kuća advokata Škorića (Foto: J. Gubelić)
U zgradi u broju 13 bila je smeštena prva Komunistička opština. Posebnost ovog objekta je fasada sa divnom balustradom koja se nalazi iznad centralnog dela i koju krase dva puta koja pridržavaju kartuš sa inicijalima. Na krajevima balustrade nalaze se posude za cveće ukrašene girlandama.
Jevremova 13 (Foto: J. Gubelić)
Kuća Pavla Stanića se nalazi na broju 21 i jedna je od retkih primera primene secesije u obradi ulične fasade. Zgrada je podignuta 1191. godine i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja.
Kuća Pavla Stanića (Foto: J. Gubelić)
Kuću koja se nalazi na broju 23, podigao je za potrebe apoteke i stanovanja apotekar Ilija Ranković, u stilu moderne arhitekture sa izvesnim elementima art-dekoa.
Kuća Ilije Rankovića, zgrada Prve narodne apoteke (Foto: J. Gubelić)
Kuća Dobrivoja Savinog Mijatovića u broju 27, podignuta početkom 20. veka, sa odlikama vojvođanske secesije. Središni deo je vidno istaknut visokom atikom koja je naglašena dubokim urezima, volutama i inicijalima vlasnika kuće. Krov kuće je nadvišen ogradicom, a prozori bogatom floralnom dekoracijom kružnog oblika. Posebnost kuće je u svojevrsnom parnom grejanju koje je postojalo još pre rata.
Zgrada u kojoj je donedavno bila smeštena vojska (Foto: Distrikt)
Kuća Dušana Bajića u broju 29, jedan je od primera moderne arhitekture tokom četvrte decenije 20. veka. Zgradu odlikuje savremeno rešena fasada oslobođene suvišnih i preživelih dekorativnih elemenata.
Zgrada u gospodar Jevremovoj 35 je bila druga kuća dr Andre Jovanovića podignuta 1905. godine, sa arhitektonskim rešenjima pod uticajem secesije, koja se u kasnijim adaptacijama izgubila. Dekoracija se nalazila na stubovima, natprozornicima, kapitelima stubova i na atici, sa motivima ljudske glave sa raspletenom kosom koja se širila po poljima.
Kuća u Jevremovoj 43 je podignuta 1912. godine prema zapisu na fasadi koja se nalazi ispod glave bika, što je označavala delatnost vlasnika kuće.
Arambašića kuća (Foto: J. Gubelić)
Arambašića kuća u Šapcu, u ulici Karađorđeva br. 13, podigao je za svoje potrebe poznati šabački trgovac Đoka Arambašić krajem 19. veka. Predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja.
Zajedno sa Krsmanovića kućom bila je dominantna u ovom delu grada, nekada poznatom kao Velika pijaca. U prizemnom delu, levo i desno od centralnog ulaza je po jedan lokal namenjen trgovini. Takva namena je zadržana i posle Drugog svetskog rata. U novije vreme zgrada je pripala Eparhiji šabačkoj.
Nasleđe neprolazne vrednosti (Foto: J. Gubelić)
Kuća porodice Bojić se nalazi u broju 49, gde je levi deo zgrade rešen naglašenim spratom, užim od preostalog dela, sa visokom atikom trapezastog oblika. Preostali deo fasade ima polukružne prozore, dok je podeoni venac rešen u vidu modernog friza.
