Pre jednog veka Šapčani su ga željno iščekivali, a njegovo otvaranje 1934. godine u analima grada na Savi ostaće upamćeno po dolasku kralja Aleksandra Karađorđevića u ovaj kraj. Metalna konstrukcija za železnički most stigla je iz Nemačke, a nemački vojnici, samo deceniju kasnije, srušiće jednu njegovu polovinu. Simbol jačanja veza i ekonomskog oporavka nakon Velikog rata, na kraju sledećeg rata postaće simbol stradanja građana od strane oslobodilaca.
Dug 680 metara (Foto: Distrikt)
U decenijama posle ovih nemilih događaja Stari šabački most biće sve manje važan infrastrukturni objekat, ali prepoznatljiv motiv Šapca, urastao u sećanje generacija koje su mladost, a po navici i penzionerske dane provodili u blizini njegovih stubova i metalnih lukova.
Minijaturni voz, parobrod i pontonski most
Povezivanje železničkog kraka Ruma – Klenak 1901. godine značilo je skromni začetak saobraćajnih veza u Podrinskom okrugu. Deceniju kasnije započeta je izgradnja železničke stanice u Šapcu i puštena u saobraćaj uzana pruga na relaciji Šabac— Banja Koviljača. Mali voz istovremeno je prevozio stoku i putnike i kretao se brzinom od 20 kilometara na sat. Putevi koji su povezivali Šabac i okolinu bili su nepristupačni, ali će izgradnja železničke mreže sačekati oporavak od ratnog pustošenja.
Stari most na Savi (Izvor: Međuopštinski istorijski arhiv „Šabac“, Foto: Distrikt)
Redovna linija na pruzi Šabac – Banja Koviljača u oba pravca uvedena je 1920. godine. Za potrebe sve većeg protoka robe nakon otvaranja granica, od 1922, u toplijoj polovini godine postavljan je pontonski most preko Save: „Do tada transport robe i prevoz putnika na relaciji Šabac – Klenak, odakle vodi pruga do Rume, obavljan je dereglijama i čamcima. U jesen 1919. prekinut je i ovaj saobraćaj na Savi da bi prvi put posle rata (11. decembra 1919.) bila uspostavljena parobrodska veza između Šapca i Klenka“, navodi se u četvrtoj knjizi hronike „Šabac u prošlosti“.
Pristanište na Savi (Izvor: Međuopštinski istorijski arhiv „Šabac“, Foto: Distrikt)
Most preko Save neophodan
Zahtev za podizanje mosta podnelo je Šabačko trgovačko udruženje 1919. godine, a gvozdena konstrukcija, teška 6.100 tona, dopremljena je iz Nemačke.
– Ministarstvo građevine, na račun reparacije na pruzi, naručilo je metalnu konstrukciju za most od nemačkih firmi, koje su izradile i planove, a dopremanje konstrukcije iz Nemačke počelo je početkom avgusta 1922. godine – kaže istoričar Branislav Stanković.
Prevoz se odvijao na čamcima (Izvor: Međuopštinski istorijski arhiv „Šabac“, Foto: Distrikt)
U Šabačkom glasniku iz juna 1931. godine objašnjene su prilike u vezi sa otvaranjem mosta: „Vredni i agilni preduzimač našega mosta g. Miloje Bosiljčić, iako mu je rok 1. maj 1932. god. za dovršenje radova za kolski i pešački saobraćaj našega mosta, ipak je toliko napredan, da je most sav betoniran, te se preko njega može sa kolima još sad prelaziti“, piše. Asfalt i šine za železnicu, osvetljenje, osiguranje nasipa i popravka puta od „opštinske kafane“ do mosta, očekivani su u najskorije vreme. Građani su bili uzbuđeni u vezi sa ovim događajima i mnogo se očekivalo od uspostavljanja saobraćaja preko reke, najavljenog za 1. oktobar 1931. godine, što vidimo i po sadržajima u novinama: „Ova svečanost mora biti velika, vidna, jer ovo nije mala kulturna dobit za našu Otadžbinu, ona je velika, neocenjive vrednosti i na njoj mora uzeti učešća cela Otadžbina“, pisalo je tada u Glasniku.
Do otvaranja mosta saobraćaj je zavisio od vremena (Izvor: Međuopštinski istorijski arhiv „Šabac“)
Novine takođe pišu da je 20. juna te godine preko mosta prešao prvi auto bankarskog činovnika Ilije Popovića, a preduzimač, inženjer, urednik Šabačkog glasnika Milanović i fotograf Ilija Živojinović zabeležili su ovaj događaj snimkom sa mosta.
Auto bankarskog činovnika Ilije Popovića prvi prešao most (Izvor: Šabački glasnik)
Uprkos spremnoj konstrukciji, gradnja mosta se odužila iz finansijskih razloga, pa je završen i pušten u drumski saobraćaj tek 15. jula 1932. Raspon mosta bio je 680 metara, a koštao je, zajedno sa krakom do Klenka dužine 4 kilometra, preko 90 miliona dinara.
– Most je osposobljen za železnički saobraćaj i osvećen 31. maja 1934. Tri dana kasnije preko njega prešao je šetni voz, zatim i dvorski, kojim je doputovao kralj Aleksandar sa pratnjom. Tada je otvoren i redovni saobraćaj na pruzi Ruma – Šabac – priča istoričar.
Prelazak prve lokomotive preko novoizgrađenog mosta (Izvor: Međuopštinski istorijski arhiv „Šabac“)
Kralj otvara most
Podizanje mosta imalo je ogroman značaj za ekonomski razvitak Šapca i susednih oblasti, o čemu svedoči i svečanost otvaranja. Dolazak kralja 3. juna 1934. godine najavljivan je u svim glasilima. Planirano je da sa svitom dvorskim vozom na stanicu u Šapcu prispe u 9:30 časova tog dana. Doneta je čak i odluka o povlasticama – svi učesnici svečanosti imaju popust 50% na železnicu i parobrod.
U nedostatku mosta, roba se prevozila parobrodom (Izvor: „Međuopštinski istorijski arhiv „Šabac“, Foto: Distrikt)
U obraćanju Šapčanima kralj je novoizgrađeni most nazvao simbolom jedinstva u velikoj i mnogoljudnoj državnoj zajednici: „U slobodi i miru ona(država) vrši svoju misiju skromno i postupno dospevajući na sve strane sa svojim stalnim staranjem i svojim neprekidnim naporima. Tome je svedok i ovaj železnički most, danas otvoreni, koji će još bliže vezivati ujedinjeni Srem i Podrinje, već i pre ujedinjenja dušom ujedinjene“, navodi se u Glasniku.
Železnička stanica (Izvor: Međuopštinski istorijski arhiv „Šabac)
U veličanju ovog datuma na poetski način dočaran je i sam doživljaj mosta u ovoj svečanosti. „I most kod Šapca skoro podignut, uzvišeno nagnut nad šumećim valima reke Save, zagrlivši čvrsto oba tla srpske zemlje, jugoslovenske zemlje od izvora do utoka njenog, zadrhta od radosti, koja mu projuri kroz gvozdene delove njegove i iz titraja njihovih zastruja zrak i prostruja gore-dole, i spoji se sa šumom razlivajućih se valova u jedan drhtaj, u jedan glas: „Prošao me je naš Kralj“, pisao je Glasnik.
Novoizgrađeni most na Savi (Izvor: Međuopštinski istorijski arhiv „Šabac“, Foto: Distrikt)
Drugi svetski rat
Važnu ulogu most je imao u Drugom svetskom ratu, prirodno, jer je predstavljao ulaz i izlaz iz grada. U aprilu 1941. godine, usred povlačenja srpskih jedinica prema Loznici, određene srpske jedinice imale su zadatak da brane most i ulazak neprijateljske vojske u grad, ali su 13. aprila nemački tenkovi nezadrživo ulazili, a most je neznatno oštećen.
Važna strateška tačka u Drugom svetskom ratu (Izvor: Međuopštinski istorijski arhiv „Šabac“)
Pred kraj rata, Nemci su se povukli bez borbe iz Šapca 23. oktobra 1944. godine. Prota Grigorije Babović u svom dnevniku zapisao je da su toga dana u 13 časova nemački vojnici napustili grad, srušivši za sobom most na Savi.
Nemački vojnici miniral most 23. oktobra 1944. (Foto: Distrikt)
Sat, dva potom iz pravca Mačve ušli su partizani, oko kojih su počeli da se okupljaju građani. Četiri dana kasnije, 27. oktobra, na Svetu Petku, na srušenom mostu počela su prva komunistička streljanja.
– Kad su se povlačili Nemci su minirali most. Po farbi se to vidi i danas, otprilike od sredine most je pao. Međutim, pored toga što je most pao, upamćen je i po zlu za naše građane. Od jeseni 1944. godine do proleća 1945. na tom mostu su likvidirani građani Šapca od strane novouspostavljene komunističke vlasti – kaže Branislav Stanković.
Svedok strašnog zločina (Foto: Distrikt)
Stari most postao je mesto zločina, a Sava zajednička grobnica za više do 2.000 ljudi koje je partizanska vlast proglasila izdajnicima i narodnim neprijateljima.
– Nakon dvehiljaditih osnovano je Udruženje građana „Most“, sa pokušajem da se dođe do podataka vezanih za likvidacije, koje su počele na Svetu Petku 27. oktobra 1944, a u znak sećanja na žrtve, podignuta je crkva nedaleko od mosta, simbolično vezana za most i događaje na njemu – objašnjava istoričar.
Pamti važne istorijske momente (Foto: Distrikt)
Posle ovih događaja most je obnovljen, i sve do izgradnje novog drumskog mosta bio je glavna drumska i železnička veza Šapca sa ostalim delovima tadašnje države. Sa njega su 1986. godine uklonjene betonske ploče, koje su formirale drumsku saobraćajnicu, i tako je ostao isključio u funkciji železničkog saobraćaja.
Nije bezbedan za pešake i bicikliste (Foto: Distrikt)
Iako je tada, iz bezbednosnih razloga prelazak preko mosta zabranjen čak i pešacima, ovde Šapčani neretko dolaze zbog raznih fizičkih aktivnosti i u potrazi za najlepšim kadrom reke.
Iz serijala „ŠABAC – OD MALOG PARIZA DO ČIVIJAŠKE REPUBLIKE”. Projekat je sufinansiran iz budžeta Grada Šapca. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
