Most Kralja Aleksandra I Karađorđevića na reci Drini, sagrađen 1929. godine, koji spaja Mali Zvornik u Srbiji sa Zvornikom u Republici Srpskoj, jedan je od tri zadužbinska mosta na ovoj reci. Već 95 godina simbol je zajedništva srpskog naroda, a sa susednim podzemnim gradom čini impozantan istorijski kompleks i nezaobilaznu turističku atrakciju Opštine Mali Zvornik.
Obale Drine spaja 25 mostova, a pored Mosta Mehmed-paše Sokolovića kod Višegrada iz 16. veka i Pavlovića ćuprije iz 1996. godine, kod Bijeljine, ovo je treći zadužbinsko-zavetni most.
Praktična i simbolička uloga mosta
Most je istorijsko, arhitektonsko i duhovno obeležje grada. Danas je to pešački granični prelaz za građane Srbije i Bosne i Hercegovine i predstavlja važan simbol spajanja i razumevanja.
– Za većinu naroda koji živi uz samu reku Drinu most znači život, u svakom smislu. Mi smo narod iste vere, jezika, nema razlike između ova dva naroda i to je simbolika koja nas spaja – ističe Jefta Marković, direktor Turističke organizacija „Mali Zvornik“.
U letnjim mesecima, kada je frekventnost meštana i posetilaca najveća, granični službenici evidentiraju i do 3.000 prelaza na dnevnom nivou.
– Ljudi prelaze most svakodnevno, bilo zbog trgovinske razmene, ili u socijalne svrhe. Različite su potrebe. Dosta ljudi iz Republike Srpske radi u Srbiji i obrnuto. Tu su i rodbinske i prijateljske veze – ističe Marković.
Karađorđev zavet i ispunjenje
Karađorđev davnašnji zavet da će Drinu „plemenitu među” prelaziti i „čestitu Bosnu polaziti”, najpre je ostvarila srpska kraljevska pobednička vojska 10. novembra 1918. godine, kada je nakon 458 godina tuđinske vlasti, Zvornik konačno oslobođen.
Na mestu današnjeg, kratko je postojao priručni drveni most, koji su sagradili austrougarski vojnici 1916. godine. Poslužio je i srpskoj vojsci da u pobedničkom naletu pređe Drinu, ali ga je već 1922. godine nabujala reka oštetila i Zvorničani su ponovo ostali bez mosta.
Ideja o izgradnji moćnog, drumskog mosta nastala je prilikom posete kralja Aleksandra prvog Karađorđevića ovom gradu, godinu dana od oslobođenja.
– Kralj je 4. jula 1919. godine posetio Zvornik. To je prvo mesto u novoj državi, van granica Srbije, koje je kralj zvanično posetio. Doček je bio veličanstven, sakupili su se ljudi i sa jedne i sa druge obale da dočekaju kralja oslobodioca. Sa svojom delegacijom boravio je na ručku kod tadašnjeg uglednog Zvorničanina Stanka Nikolića. Tada su zatražili od kralja dozvolu za železni most – priča Miloš Ivanović iz Centra za istraživanje i očuvanje kulturno-istorijske baštine „Dr Đorđe Lazarević“ Zvornik.
Oduševljen dočekom u Zvorniku, mnoštvom naroda, velikodušnošću domaćina i svečanom atmosferom, u njemu se javila ideja da ostavi neizbrisiv trag na svog pretka i dinastiju Karađorđević.
Godine 1926. raspisan je konkurs za idejno rešenje mosta, a pripremni radovi počeli su naredne 1927. Nemačke firme „Cajz i Majzl”, izvodile su krupne radove, a materijal je dobavljan sa raznih strana – iz Poljske, Hrvatske i Srbije. Finansiranjem je prednjačila država, ali je lični prilog dao i sam kralj. Impozantna građevina, duga 150 i široka 7,2 metra, mase gvozdene konstrukcije 950 tona, stajala je oko 13,5 miliona tadašnjih dinara. Krajem 1929. bio je završen.
– Izgradnjom ovog mosta uspostavljena je najbrža drumska veza Beograda i Sarajeva. Sa jedne strane su povezane Bosanska Posavina, Semberija, Birač, Podrinje sa Mačvom i Podrinjem u Srbiji, što je znatno unapredilo privredni, društveni i kulturni razvoj ovog područja – objašnjava Ivanović.
Zbog diplomatskih obaveza u Rumuniji, kralj je bio sprečen da prisustvuje otvaranju i osvećenju mosta 12. januara 1930. godine.
– Poslao je svoju delegaciju. Opština Zvornik formirala je odbor za svečanost. Most je bio raskošno dekorisan cvećem, a osvećenje su izvršili episkop zvorničko-tuzlanski Nektarije i episkop šabački Mihailo. Tada je odlučeno da se nazove most kralja Aleksandra prvog Karađorđevića. Od tada most je u stalnoj upotrebi – navodi on.
Stradalnik i heroj
Od aprilskog rata 1941. do 1946. godine most je više puta rušen i obnavljan. Ovim je položio svoju žrtvu okupatoru i sam dao doprinos u sprečavanju neprijateljskog prodiranja preko Drine u Srbiju.
– Tokom bombardovanja 1941. godine most je gađan na prelazu sa srpske strane, kako bi narod bio sprečen da beži sa jedne obale na drugu. U međuvremenu okupatori su ga popravili za svoje potrebe. Potom su ga 1943. srušili komunisti da spreče nadiranje NDH vojske – Handžarske divizije. I poslednji put, srušen je 1945. godine, opet sa strane BiH. Neprijatelj se povlačio ka Sarajevu, i za sobom zatirao put. Tom prilikom su nemački i italijanski vojnici zarobljeni u velikom broju, da bi potom učestvovali u njegovoj obnovi 1946. godine – priča direktor TO „Mali Zvornik“.
Novo-staro ime
Nakon poslednje obnove menja mu se i naziv, pa zadužbina Karađorđevića postaje Most Filipa Kljajića Fiće i tako će biti sve do 2009. godine, kada je na inicijativu građana dva susedna grada, skupštinskom odlukom mostu vraćeno prvobitno ime.
Rekonstrukcija
Za drumski saobraćaj zatvoren je nakon ratnih dejstava devedesetih, a skoro devet decenija od izgradnje, 2020. godine, ovaj most je renoviran i osposobljen za odvijanje pešačkog saobraćaja. Tada je u starom duhu, ali sa novim sjajem, rekonstruisan zahvaljujući sredstvima Vlade Republike Srbije i Opštine Mali Zvornik.
Veza sa podzemnim gradom
Da nije bilo mosta, ne bi bilo ni podzemnog grada u Malom Zvorniku.
– Kralj je imao viziju stvaranja podzemnog grada. Tenzije su rasle u državi i Evropi i bila mu je potrebna samo lokacija. Rus Žilov, jedan od učesnika u projektu izgradnje mosta, bio je i stručnjak za kopanje rudnika i lični kraljev prijatelj, koji je primetio strateški položaj Malog Zvornika. Nalazio se maltene u centralnom delu novoformirane države. Tako je kralj vrlo brzo mogao da svoju vojsku pošalje na samu Drinu, zauzimajući strateške tačke. Drugi važan preduslov za podzemni grad je paviljonski položaj, gde on poseduje optičku vidljivost sa planinom Gučevo, ali i sa Mačkovim kamenom i mnogim drugim mestima. Treća stavka je narod – prilikom posete Aleksandar je video koliko mu je narod lojalan. Četvrta prednost su prirodne šupljine. Tako da nije bilo voždovog zaveta za most, ne bi bilo ni mosta, a ni podzemnog grada – objašnjava Marković neraskidivu vezu ove dve građevine.
Most živi
U periodu između dva svetska rata plivalo se za Časni krst na Bogojavljenje, a od šezdesetih do osamdesetih godina čuveni su bili skokovi sa zvorničkog drinskog mosta baš kao i oni u Jajcu i Mostaru.
Na njemu su snimane i nezaboravne scene iz Kusturičinog filma „Otac na službenom putu“.
Danas je važan segment turističke ture „Stopama kralja Aleksandra Karađorđevića“.
Jedna od najlepših i najmasovnijih manifestacija jeste „Ljudi-mostovi“, koju zajednički organizuju Grad Zvornik i Opština Mali Zvornik, upravo na mostu. Ovo je idealna prilika da dva grada pokažu svoje jedinstvo. Čine je neformalni susreti zvaničnika, građana, mladih i dece, bogat kulturno-umetnički program, i svi zajedno pokazuju da Drina spaja, a ne razdvaja.
Iz serijala U VAROŠI GRAD. Projekat je sufinansiran iz budžeta Opštine Mali Zvornik. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
