Rađevinu ne krase samo ljudi vedrog duha i otvorenog srca, već i bogata istorija, duboko ukorenjena u svaku njenu dolinu. Gotovo svaki pedalj ove zemlje u opštini Krupanj obeležen je nekim događajem iz prošlosti- borbom, legendom ili uspomenom koja se prenosi kroz pokoljenja. A među njima, jedna, o vitezu Rađu, se izdvaja kao najživlja i najvoljenija.
Legenda koja živi
Na uzvišenju iznad Bele Crkve, kao stražar nad Rađevinom, stoji veliki beli kamen. Sa njega puca pogled na zelene brežuljke i doline, a u tišini ovog prostora kao da i danas odjekuju koraci prošlosti. Meštani kažu da ovde svaki kamen ima svoju priču, a Rađev kamen- više od svih.
-Kada govorimo o srednjovekovnoj istoriji Rađevine i Krupnja, ne možemo da se pohvalimo brojnim pisanim izvorima i materijalnim ostacima, ali ono što postoji i na čemu se zasniva čitava priča o postanku imena Rađevine jeste legenda o vitezu Rađu- kaže direktorka Turističke organizacije opštine Krupanj Lidija Lukić, koja godinama istražuje lokalna predanja i istorijat ovog kraja.
Po toj legendi, vitez Rađ bio je jedan od sedmorice najodanijih ratnika kneza Lazara Hrebeljanovića i borac u Kosovskom boju. Sticajem okolnosti preživeo je bitku i vratio se u svoj kraj, gde je imao dvor u jednom srednjovekovnom gradu, čiji se ostaci i danas mogu videti u selu Tolisavac. Tamo je stolovao sve dok Rađevinu nisu počeli da pogađaju upadi Ugara sa severa. Rađevina i Mačva bile su prve na udaru kada se prelazilo iz tadašnje Ugarske, i vitez Rađ, sa svojim saborcima, stao je u odbranu doma. Na prostoru tromeđe sela Ravnaja, Mojković i Bela Crkva, došlo je do krvave borbe između srpskih i ugarskih srednjovekovnih vitezova. U direktnom okršaju viteza Rađa i mađarskog bana Ištvana, obojica su poginula.
Ljubav koja je ispisala ime
Prema narodnom kazivanju, na tom mestu je Rađ našao večni mir, a njegova verna ljuba Anđelija dovukla je iz rudnika kod Radalja ogroman beli kamen, pomoću trideset i dva para volova i njime obeležila grob svog viteza. Po tom kamenu, koji je vekovima kasnije postao svetinja, čitav kraj ponese ime- Rađev kamen.
-Ovde ljudi vole da kažu da „Rađevina rađa, a Krupanj da što rodi bude krupno“. Kad govorimo o imenu, možemo to da posmatramo i filološki i etimološki. Kao što imamo očevinu ili dedovinu, tako imamo i Rađevinu, koja opisuje pripadnost nekom- u ovom slučaju vitezu Rađu. Dakle, to nije samo ime, već izraz pripadnosti, identiteta i ponosa- objašnjava Lukićeva.
Prema njenim rečima, istorijski izvori nude i druga tumačenja porekla kamena.
-Prema nekim zapisima, Rađev kamen je mogao biti i graničnik postavljen u vreme Dušanovog carstva. Postoji pretpostavka da se čovek koji je izvodio radove zvao Rađ, pa da je po njemu ostao naziv. Međutim, u narodnoj svesti legenda je postala jača od svakog dokumenta, i to je ono što je čini posebnom- ističe ona.
Kada se danas krene putem od Krupnja prema selima Ravnaja i Bela Crkva, pogled se gubi u talasima zelene zemlje i tišini koja nosi miris stare priče. Na uzvišenju, između tri sela, stoji kamen o kome se vekovima govori- beli, masivan, gotovo mitski.
Verovanja
Svake godine, po starom običaju, kamen se okreči u belo, a taj čin pripada sinu jedincu- u spomen na viteza Rađa. Na taj način čuva se sećanje i obnavlja veza između prošlosti i sadašnjosti. Kamen ima i svoje simbolično, ali i duhovno značenje. Stariji ljudi veruju da donosi plodnost i blagostanje, pa žene koje ne mogu da imaju dece uzimaju sitan komadić njegovih krhotina. Nije slučajno što se za Rađevinu kaže da rađa, jer ona jeste zemlja koja daruje. Ona danas čuva i duh vremena koji ne prolazi- o zemlji koja je bila granica, utočište i svedok vekova. Kroz predanja o vitezu Rađu, ljudi ovog kraja pronalaze i sebe- u njegovoj hrabrosti, u odanosti, u ljubavi prema zavičaju.
U blizini samog kamena nalaze se tri stara bresta. Narod veruje da onaj ko bi im grančicu odlomio ne bi imao sreće. Vekovima se prenosi priča da su upravo oni čuvari ovog svetog mesta. Vencem Rađeva polja protežu se uzvišenja koja narod zove „ante“, „gromile“ ili „bobije“- stara grobna mesta iz davnina.
Čuvari uspomena
Arheološka istraživanja pokazala su da je ovo područje bilo naseljeno još u praistoriji- pronađeni su ostaci kostiju i nakita, svedočanstvo života koji je ovde trajao vekovima pre legendi i zapisa.
-Rađev Kamen je danas jedno od najzanimljivijih mesta u našoj opštini, mesto gde se legenda, istorija i priroda prožimaju. Turisti ga posećuju ne samo zbog priče o vojvodi Rađu, već i zbog tišine i mira koji ovde osete- dodaje Lidija Lukić.
Tako i danas, usred zelenih brda, beličasti kamen i tri bresta stoje kao čuvari uspomena, svedoci vremena i ljubavi koja je preživela vekove. Rađev kamen je priča urezana u kamen, u koju se veruje i koju Rađevina ljubomorno čuva. Kada vetar dune i dotakne beli kamen, kao da se čuje šapat iz davnina. Možda je to glas viteza, možda njegove Anđelije, a možda same zemlje, koja i dalje čuva njihovu priču. Stameni beli svedok, nepokretan i tih, i dalje svedoči- o junaštvu, o ljubavi i o zemlji koja rađa legende.
Projekat „RAĐEVINE BLAGO” sufinansiran je iz budžeta opštine Krupanj. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
