Vek i po Crkva Pokrova Presvete Bogorodice u Loznici svojim mirnim baroknim izgledom, odoleva vremenu. Njenu izgradnju 1871. godine pokrenuo je loznički prota Ignjat Vasić, obnovitelj celokupnog kulturnog i duhovnog života u ovom kraju.
Novčanom pomoći Milana Obrenovića i meštana, Loznica je za samo dve godine dobila ovo luksuzno zdanje, za koje je plan dao čuveni arhitekta Aleksandar Bugarski, projekatant beogradske Narodne skupštine, Narodnog pozorišta i Kalemegdanskog parka.
Hram izgrađen 1873, počiva na temeljima dve crkve – prva drvena crkva brvnara svedok je krvavih događaja u obližnjem lozničkom šancu, a nakon pobede ustanika u Boju na Loznici 1910. umesto nje, u čast stradalim junacima, podignuta je omanja kamena crkva. Šest decenija kasnije, ona je srušena, kako bi na znamenitom mestu nastao velelpni hram, kojim Loznica sa tadašnjih 4000 stanovnika parira okolnim većim gradovima.
Ktitorski zapis kaže da su u izgradnji učestvovali stanovnici varoši Loznice i okolnih sela, a novac dinastije Obrenović učinio je da crkva bude završena za kratko vreme.
– Prota Ignjat Vasić još od Svetoandrejske skupštine i povratka kneza Miloša u Srbiju, bio je u dobrim odnosima sa porodicom Obrenović. Hram je sagrađen za samo dve godine, u vreme kada je Loznica sa okolnim selima imala svega oko 4.000 stanovnika. Sa izgradnjom se počelo 1871, a već 1973. godine je osvećen – kaže loznički paroh Miloš Petrović i dodaje:
– Vatreni Obrenovićevac mogao je da Loznici priušti usluge Aleksandra Bugarskog, dvorskog arhitekte, koji je bio zadužen i za izgradnju Novog dvora u Beogradu, sada Skupština grada Beograda, gradio je zgradu Narodnog pozorišta, zgradu bivšeg Ministarstva prosvete, danas Doma Vukove zadužbine i dao prvi projekat za uređenje Kalemegdanskog parka.
Ovo barokno zdanje pokazuje okrenutost zapadnoj kulturi i težnju da se istorijska nevolja što pre zaboravi – zvonik visok 35 metara, kupola sa lanternom na vrhu. Unutrašnja organizacija prostora pak, ukazuje na raški stil – Bugarski je zadržao tradicionalnu podelu enterijera na narteks, naos, potkupolni prostor i oltarsku apsidu.
– Škola „Anta Bogićević“ i Crkva, među najstarijim su institucijama u gradu. Stvar prestiža u to vreme bilo je imati moderno sagrađenu crkvu sa elementima zapadnoevropskog baroknog stila i raškog crkvenog graditeljstva, u jednom gradu zapadne Srbije – kaže sveštenik.
Crkva ima tri ulaza – glavni zapadni i manji portali sa južne i severne strane, a dužina građevine od zapadnog ulaza do završetka oltarske apside, iznosi 30 metara. Široka je 19 metara. Radove je obavio neimar Tasa Naumović iz Šapca, a ikonostas, koji je izdržao bombardovanje i austrougarsku okupaciju same crkve, oslikao je jedan od najtraženijih predstavnika domaćeg crkvenog slikarstva 19. veka Nikola Marković. U samom centru stoji ikona Pokrova Presvete Bogorodice, po kojoj crkva nosi ime.
Crkva je sagrađena na ostacima Lozničkog grada, vojničkog utvrđenja iz doba Prvog srpskog ustanka, podignutog po zapovesti Jakova Nenadovića 1807. godine, od kog su do danas očuvani ostaci bedema i rovova.
– Po naređenju prote Jakova Nenadovića, a po planu ruskog inženjera Granberga, vojvoda Antonije Anta Bogićević i lokalno stanovništvo sagradili su šanac, koji je zbog položaja imao strteški važnu funkciju da zaštiti prodor turske vojske u unutrašnjost Srbije iz pravca Bosne – objašnjava paroh Miloš Petrović.
Boj na Loznici, treći je boj koji se odigrao pod zidinama ovog šanca. Tu je oko 1200 ustanika, predvođenih vojvodom Antom u oktobru 1910. godine, dočekalo blizu 30000 turskih vojnika Alipaše Vitajića iz Zvornika. Nakon strašnog okršaja, na krvi stradalih podignuta je kamena crkva, prethodnica današnje.
– Uspeli su da zadrže Turke dok se ovde nije stvorila glavnina srpske vojske predvođena Karađorđem i Jakovom Nenadovićem i da onda zajednički u polju prema Loznici potuku Turke. Tokom samog boja, Karađorđe je izvestio Sovjet u Beogradu da u krvavijoj bataliji nije učestvovao – to je mesto osveštano krvlju stradalih. Tada je ovde izgrađena kamena crkvica, a ova današnja 6 decenija kasnije – priča.
Tokom Prvog svetskog rata hram je pretrpeo posledice bombardovanja, ali struktura objekta nije narušena. Jedno vreme neprijateljskoj vojsci služila je kao magacin.
– Nakon rata, u samom kamenu poda crkve videli su se tragovi konjskih kopita, koji su Austrijancima koristili za prevoz tereta. Sve bogoslužbene knjige tada su odnete, ali još zanimljiviji je podatak, da je u međuratnom periodu, neko od potomaka vojnika koji su knjige odneli, sve vratili – kaže sveštenik.
U crkvenoj kapeli počivaju kosti vojvode Ante Bogićevića, a u samoj crkvi nalaze se posmrtni ostaci sina i kćerke prote Ignjata Vasića. Istorijski značaj mesta zaokružuje bronzani spomenik Filipa Višnjića, na ostacima nekadašnjeg Lozničkog grada.
Obeležje u vidu ploče sa kraljevskom stopom u porti crkve, dokaz je da se na ovom mestu Svevišnjem pomolio i kralj Petar I Karađorđević, prilikom prve zvanične posete ovom delu države.
Iz serijala „NASLEĐE PODRINJA“. Projekat je sufinansiran iz budžeta Grada Loznice. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
