„Mali Pariz“ kako je u srpskoj javnosti bio nazivan pre više od veka jer je neverovatnom brzinom prihvatao tekovine zemalja zapadno od Save, imao je mnoštvo kafana u kojima se odvijao poslovni, kulturni, duhovni i zabavni život ove pogranične varoši. Kafanama se ne zna broj, ostala su samo imena i fotografije za njima, ali se zna da je Šabac postao grad bogate muzičke tradicije upravo zahvaljujući brojnim muzičkim bandama ili družinama, od kojih su neke stekle status muzičkih fenomena i bile priznate širom Srbije, pa i Evrope.
Jedno od tih muzičkih čuda bila je familijarna banda Cicvarića, koju je osnovao Omer Cicvarić. Omamljujući zvuk Cicvarića učinio je da grad na Savi postane centar boemskog života, a njihove melodije proslavile su Šabac nadaleko. Malo ko danas zna da su tonove melodija „Svilen konac“ i „Nizamski rastanak“ prvi put odsvirali čuveni Cicvarići iz šabačke Mahale, muzičari koju su pomalo paradoksalno, i možda jedini put u istoriji, osvajali dušu građanske intelektualne elite, književnika, profesora, upravitelja podjednako kao i običnog naroda, zanatlija, trgovaca i radnika.
Cicvarići su sa Ibrom Milićem 1923. u Pragu snimili gramofonsku ploču (Izvor: Međuopštinski istorijski arhiv Šabac)
Svi članovi poznate pevačke družine Cicvarića potiču iz šabačke Mahale ili Male. Svirali su i pevali u različitim sastavima od sredine 19. veka pa do 60-tih godina 20. veka. Tokom smene sedam generacija, njima su se pridruživali brojni muzičari i pevači, kapele su nastavljale da žive prenoseći tradiciju sa oca na sina i svaka je završavala muzički period smrću jednog od kapelnika. Najpoznatije su tri sviračke družine Cicvarića – Omerova, Begina i Bakina.
Legenda o počecima sviračko-pevačke loze seže do vremena kada su Turci gospodarili šabačkom tvrđavom na Savi, a među njima bio turski komandant, dizdar koji je, boem u duši, svirao na starom ćemanetu (Ćemane je kordofoni (žičani) instrument koji pripada persijsko — arapskoj porodici gudačkih instrumenata). Zbog neuzvraćene ljubavi prema kaurkinji u besu je tresnuo ćemane o pod i razbio ga. Sve je to posmatrao jedan mladić iz dizdareve posluge, jedan od Cicvarića iz šabačke Male, koji je pokupio razbijene delove i krišom ih odneo kući da ih sastavi. Tako počinje priča o ovoj muzičkoj porodici.
Od 1909. do 1922. godine snimili su oko 20 ploča sa oko 50 pesama (Izvor: Međuopštinski istorijski arhiv Šabac)
Pevačka družina Cicvarića uključivala je rođake, prijatelje i druge muzičare, ali su Cicvarići uvek u njemu imali dominantnu ulogu kao organizatori i stvaraoci repertoara, stila pevanja i sviranja. Početkom 20. veka, jezgro Družine činila su četiri rođena brata Cicvarića: Baka, Mujo, Omer i Began, kao i njihov brat od strica Osman Loso Cicvarić. Oni su uglavnom bili svirači, tekstopisci i kompozitori. Baka je ostavio najdublje stvaralačke tragove. Zbog izuzetno prijatnog glasa i opojne svirke na violini dobio je nadimak Slavuj.
Prvo su svirali za svoju dušu na starim i dotrajalim instrumentima, ali, o njihovom umeću se ubrzo pročulo. Počeli su u malim malskim kafanama, koje su uskoro postale pretesne da prime sve one koji su želeli da ih čuju. Muzicirali su u prestižnim šabačkim hotelima i kafanama, na gradskim balovima, svadbama, slavama i preslavama, kao i na neobaveznim druženjima imućnijih varošana. Gostovali su u Konaku Gospodar Jevrema, Belom dvoru Kurtovića, svirali su i pevali Knezu Mihailu, kralju Milanu Obrenoviću, koji ih je i u Niš vodio, kralju Petru Karađorđeviću. Gostovali su u Banja Luci, Mostaru, Sarajevu, Brčkom, Novom Sadu, Ljubljani, Pešti, Zagrebu, Parizu, Pragu, gde su snimili svoju prvu gramofonsku ploču.
Zabeleženo je da su Baka i Salko krajem 19. veka sa srpskim književnikom Jankom Veselinovićem u šabačkoj kafani Devet direka zore ispraćali uz Jankove omiljene pesme „Gde ćeš biti mala Kejo“ i „Hasan-aga na kuli seđaše“. Kad bi majstori ujutru otvarali dućane Janko je sa Salkom, sa šarkijom u rukama iz kafane kretao. Pripovedač je najviše i proslavio ove muzičare. Posredstvom kompozitora Davorina Jenka, mnoge njihove pesme uvrštene su u pozorišni komad sa igranjem i pevanjem „Đido“. Isto tako, Janko je Cicvarićima omogućio gostovanje u poznatim kafanama beogradske Skadarlije i drugim boemskim svratištima. Muzici Cicvarića nisu odoleli ni pesnici i književnici Rade Drainac, Stanislav Vinaver, Oskar Davičo i drugi.
Muzika Cicvarića stizala je daleko i zahvaljujući njima mnoga imena srpske umetničke scene toga vremena, poželela su da izbliza upoznaju Šabac i njegov život. Šabački slikar Stevan Čalić pričao je o tim vremenima: „Često se i boemisalo, provodile besane noći uz svirku Cicvarića. Beogradski slikar Mihailo Petrov zavoleo je taj Šabac, i u njega rado dolazio. Književnik Rade Drainac lumpovao je po Šapcu i pisao stihove. Trifun Đukić, Crnogorac – tada nastavnik u Šabačkoj gimnaziji, pisao je setne stihove o poslednjim Cicvarićima, starom Andoliji, o nemirnom i pijanom Kamenjaku.
Kafana Devet direka bila je boemsko stecište (Izvor: Međuopštinski istorijski arhiv Šabac)
Imali su širok repertoar i bili su veliki majstori da naprave željeni štimung. Na samim počecima, u nemanju instrumenata koristili su šarkije i tambure, a posle su se modernizovali dodajući violinu, violu i kontrabas. Nosili su narodnu odeću – gaće, košulju, pojas, fermen, vezene čarape, tozluke i šiljkane opanke, a u društvu ih je bilo desetak.
Svi do jednog bili su muzički nepismeni, ali su zanat učili od starijih, tako da su kao dobri svirači i pevači negovali poseban, njima svojstven način muziciranja. Umeli su da veoma vešto vode i začine veselje, da kafanu celo veče drže u dobrom raspoloženju – počinjali su lagano, setnim tonovima, pa su prelazili na sve dinamičnije da bi na posletku uzavrelu atmosferu na vrhuncu držali izuzetno zvonkim i veselim glasovima. Od tada je ostao običaj da se muzičari kite novcem i dukatima, pa su Cicvarići svako veče bili zatrpani novčanicama i metalnim novcem, koji su po završetku veselja nastavljali da troše u istoj kafani. I sami su bili veliki veseljaci, pa su veoma lako umeli da prepoznaju i izazovu zadovoljstvo kod naroda. Novac su lako zarađivali i brzo trošili.
Šabački svirači imali su mnogo pesama na svom repertoaru, a najviše su se pevale „Rujna zora“, „Igrali se vrani konji“, „Oj, devojko moja“, „Mila moja Kata“, „Jelena momo“, „Angelina, bela Grkinjo“, „Od kako je Banja Luka postala“, „Moj komšija ćer udaje“, „Oj javore“, i naravno od mnogih nadaleko poznato „Cicvarića kolo“.
Cicvarići su imali mnoge pozive za nastupe po evropskim zemljama i gradovima, ali i ponudu da gostuju kod naših iseljenika u Americi, za šta nisu imali hrabrosti plašeći se prekookeanskog puta.
Autori su pesama koje se i danas sviraju (Izvor: Međuopštinski istorijski arhiv Šabac)
Njihov kapelnik Baka Slavuj ostao je upamćen kao izuzetno vešt muzičar koji je u trenutku i po potrebi menjao stil pesama, na licu mesta, a grupu je doveo do vrhunca. Za vreme balkanskih i Prvog svetskog rata, solidarišući se sa napaćenim srpskim narodom, Cicvarići su zanemeli. Bili su posebno počastvovani kada su, 1918. godine, bili pozvani da u Beogradu, pred Kraljem Oslobodiocem i čuvenim vojvodama, učestvuju u centralnoj svečanosti povodom proboja Solunskog fronta, a krajem iste godine, i u Šapcu su radosno dočekali oslobodioce zvucima svojih violina i pesmama.
Bakin mlađi brat Mujo Cicvarić 1912. godine se kao dobrovoljac prijavio u legendarni šabački VI puk Srpske vojske. Uz pušku je prigrlio i violinu, a hrabrošću i pesmom se pročuo na Kumanovu. U rovovima je oboleo od kolere i uskoro je preminuo. U leto 1922. godine, iznenada je umro i Baka Cicvarić. Sahrani na Kamičkom groblju prisustvovao je veliki broj Šapčana.
Odlaskom Muje i Bake došlo je do kraćeg zatišja u radu Cicvarića dok vođa nije postao Ibro Milić, dobar pevač i violinista, sa kojim su Cicvarići uspešno nastupali u beogradskoj Skadarliji, elitnoj Makedoniji i bašti Hotela Trandafilović. U jesen 1923, nastavljajući turneju po Evropi, duže su boravili u Pragu, gde su snimili gramofonsku ploču. Ibro Milić bio je poznat i po tome što je pisao prigodne pesme. Tako su Cicvarići, zahvaljujući njemu, prvi zapevali dirljivu tužbalicu povodom smrti kralja Aleksandra Karađorđevića, u atentatu u Marseju, 1934. godine. Na ovom gestu ljubavi i odanosti, pismom im se lično zahvalila kraljica Marija.
Ulica Cicvarića (Foto: J. Gubelić)
Pred Drugi svetski rat kapelnik Družine postao je Osman Penco Cicvarić. Sa Pencom su Cicvarići povratili staru slavu. Družina je tada svirala u elitnim šabačkim kafanama. Bio je izuzetan muzičar, a svojim orkestrom i svirkom, Penco je zadivio evropski Prag i susedne zemlje.
Posebno je ostao u sećanju odlazak Cicvarića u Beograd, 1951. godine, na poziv Uprave FK Mačva, kako bi dizali moral šabačkim fudbalerima i navijačima na prvoligaškoj utakmici sa Crvenom zvezdom. Još pre početka utakmice, Cicvarići su, svirkom i pesmom, podgrevali i onako uzavrelu atmosferu. Tako je Mačva, i uz pomoć svojih Cicvarića, ostvarila neočekivanu pobedu nad protivnikom. Neki savremenici tvrde da je to bio “njihov najlepši životni koncert”.
Sredinom aprila 1965. umro je Penco Cicvarić. Njegovom ispraćaju prisustvovalo je mnoštvo Šapčana. Opraštajući se sa Pencom, mnogi Šapčani su se opraštali i sa Malim Parizom i svim onim što je on značio, a nakon Pence Cicvarići se više nikada nisu okupili.
Stekli su evropsku slavu, a krenuli iz šabačke Mahale (Izvor: Međuopštinski istorijski arhiv Šabac)
Kompozitor Milutin Popović Zahar dugo je istraživao istorijat i muzičku evoluciju Cicvarića. U jednom intervjuu izjavio je da malo ko zna da su upravo šabački Cicvarići komponovali „Svilen konac“ i prvi put ovu kompoziciju snimili 1929. godine u Beču. Prema njegovim rečima, Carevac koji se smatrao kompozitorom ove kompozicije, rekao mu je da napiše tekst za ovu melodiju, kako ne bi ostala zaboravljena.
Zahar, koji je dobar deo svog života posvetio proučavanju muzičkog fenomena zvanog Cicvarići tvrdi da su oni “rodonačelnici komponovane muzike u duhu izvorne usmene muzičke tradicije Srbije i Balkana”, te da su “hroničari jednog vremena u kojem se kroz njihove pesme jasno kao na dlanu oseća duh vremena u kojem su živeli”. Kao argument ovome navodi njihove patriotske pesme “Na Šabac je udario Švaba”, kao i one u kojima se prikazuje “slatki život šabačkih novopečenih parajlija” u pesmama tipa “Pošetali šabački trgovci”, zatim ljubavne zgode poznatih Šapčana “Angelino, bela Grkinjo”. Poznati kompozitor izvorne narodne muzike naročito ceni naivnost njihovih tekstova, uz potpuno originalnu muziku, koja je sva “u narodnom duhu, ali netipična i pomalo puna vulkanske erupcije njihovog muzičkog senzibiliteta”.
Korišćena literatura:
Znameniti Šapčani i Podrinci – Branko Šašić
Separat Godišnjaka šabačkog Arhiva – mr Milan Jevtić kulturno-zabavni život starog Šapca iz 1985. godine
Iz serijala „ZNAMENITIH TRAG”. Projekat je sufinansiran iz budžeta Republike Srbije – Ministarstvo kulture i informisanja. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
