Životne priče pojedinih srpskih pesnika, pisaca, trgovaca i dobrotvora bile su izuzetno tragične. Takva je i sudbina Branimira Ćosića. Književnik rođen u Štitaru, rano oboleo od tuberkuloze, najvažnije delo posvetio ratnom i posleratnom životu Beograda, u kojem je radio kao novinar. Novinarski posao suočava ga s tamnom stranom života, podstiče na kritičko sagledavanje političkih i društvenih problema, i on ubrzano sazreva. Spaljuje sve svoje dotadašnje rukopise i počinje da piše “Pokošeno polje”, roman o životu Beograda, koji će mu obezbediti mesto u istoriji srpske književnosti. Ljubav prema Milici Zarić otkriva u jednom pismu u kom joj piše „Grozno mi je prazno, pusto…Voli te tvoj koga bi više trebalo da voliš“.
Branimir Ćosić: Život uz bolest (Fotot: J. Gubelić, Zavičajno odeljenje Biblioteke šabačke)
Branimir Brana Ćosić, istaknuti književnik međuratnog perioda, rođen je 1. septembra 1903. godine u mačvanskom selu Štitaru, nedaleko od Šapca, u učiteljskoj porodici. Ubrzo nakon smrti oca sa majkom se seli u Beograd gde će se obrazovati i razvijati svoj spisateljski talenat. Tematski i stilski, povezuje generaciju pisaca koji su stvarali u prvoj fazi moderne do Balkanskih ratova, i onu koja se formira nakon 1920. Jedan je od predstavnika ondašnjih liberalnih građanskih intelektualaca, a imao veze i sa marksističkim beogradskim intelektualnim krugom. Umro je 1934, nakon dugogodišnjeg lečenja od tuberkuloze. Legat Branimira Ćosića nalazi se u Muzeju grada Beograda.
Fotografije Brane Ćosića (Legat Branimira Ćosića)
Branimir Ćosić imao je samo dve godine kada mu je umro otac Dragomir, učitelj, školski reformator i upravitelj škole, osnivač i član Glavnog odbora Srpske narodne seljačke sloge i borac za narodna prava. Umro je jako mlad, u tridesetoj godini, od rane zadobijene na političkom zboru u Laznici kod Požarevca, kada je Brana tek navršio drugu godinu života. Dalju brigu o svom jedincu preuzela je energična i požrtvovana majka Darinka koja potiče iz ugledne trgovačke porodice Lazarević, učiteljica po struci i dečiji pisac. U periodu od 1905. do 1940. godine, pisala je i objavljivala pesme, priče i pozorišne igre za decu, a bavila se i prevodilačkim radom. Kao učiteljica, Darinka je službovala u nekoliko mesta, pa je Brana osnovnu školu učio u Kraljevu, a završio u Beogradu, na Savincu, 1914. godine, gde je majka Darinka postala nastavnica Zavoda za gluvonemu decu. Njegovo detinjstvo prekinuo je Prvi svetski rat, čije su strahote uticale na Branu i koje je kasnije verno opisao u svom najpoznatijem romanu „Pokošeno polje”.
Pismo Branimira Ćosića Milanu Jovanoviću: odgovara mu na njegovu kartu u kojoj je došlo do nekakvog nesporazuma. Piše da je preterano osetljiv pa veruje da sav konflikt dolazi zbog toga. (1925. januar 31. Kroaset). Fotokopija. L.1(Foto: J. Gubelić, Arhiva – Međuopštinski istorijski arhiv Šabac)
Školovanje je nastavio u Cesarskoj i Kraljevskoj realnoj gimnaziji u Beogradu, za vreme okupacije, kada se prvi put ozbiljno razboleo od zapaljenja pluća. U tom periodu na njega je dosta uticao profesor književnosti i pesnik Momčilo Milošević, koji mu je, na majčino insistiranje, držao private časove, kako bi nadoknadio propuštenu nastavu zbog bolesti. Profesor Milošević ga je naučio da su, uz talenat, za uspeh neophodni rad, upornost i istrajnost, čega se Brana pridržavao do kraja svog kratkog života.
Album sa fotografijama (Legat Branimira Ćosića)
Po završetku rata, školovanje je nastavio u petom razredu Treće beogradske gimnazije. Našao se u „razredu genija“, kako su, u šali, nazivali nadarenu grupu odlikaša, od kojih će mnogi postati poznati i ugledni kulturni i javni radnici. Bio je tih i povučen i ostao zapamćen po tome što je sa sobom uvek nosio debelu svesku svojih priča i skica. Iz zdravstvenih razloga, Brana će više puta boraviti u sanatorijumima u Švajcarskoj, Sloveniji, Srbiji, Francuskoj. Upisuje Pravni fakultet u Beogradu, zatim Filozofski fakultet, odsek za grupnu književnost, ali mu zdravstvene prilike, angažovanost u novinarstvu i bavljenje književnim radom, nisu dozvolili da studije ni na jednom od fakulteta privede kraju. U martu 1926. godine upisao se na Univerzitet u Lozani i preselio u ovaj grad, gde sluša predavanja iz opšte istorije i sociologije, a od marta do oktobra 1927. godine Ćosić boravi u Francuskoj, u malom mestu Robinson kod Pariza, gde studira književnost na pariskoj Sorboni. Bile su to njegove poslednje nedovršene studije. Od tada njegov život i rad se odvijaju na relaciji sanatorijumi – Beograd, mahom u teškim materijalnim okolnostima.
Pisma književnika Branislava Ćosića, upućena verenici Milici Zarić ( Foto: J. Gubelić, Međuopštinski istorijski arhiv Šabac)
I pored svih nedaća koje su ga u životu pratile, Ćosić se nije predavao, niti ga je životni optimizam napuštao, mada je kratkotrajnih i prolaznih kriza bilo. Početkom jula 1933. godine, počeo je da gradi kuću u Beogradu i nameravao je da se oženi verenicom Milicom Zarić, koju je upoznao tokom jednog od lečenja, ali je bolest prekinula njegove planove 29. januara 1934. godine.
Razglednica Isidore Sekulić upućena Ćosiću (Legat Branimira Ćosića)
Ćosić je mahom pisao o životu mladih posle Prvog svetskog rata, problemima njihovog unutrašnjeg života i morala u međuratnom Beogradu. Spada u mali broj pisaca gradskih romana uz Milutina Uskokovića, Rastka Petrovića – retke autore koji su u svojim delima sačuvali duh prestolnice iz vremena između dva rata, a čije pisanje ima vrhunske književne kvalitete. Stanislav Vinaver napisao je Ćosiću iskreno povodom njegovog romana “Dva carstva”: „Vi volite svoje junake a branite ih sobom, ne njihovim stavom.“
Pismo Branimira Ćosića Milanu Kašaninu: u kome nudi svoj rukopis „Razgovor sa M. Rakićem“ da se objavi u „Letopisu“. (1928. decembar 7. Lozana). (Foto: J. Gubelić, arhiva Međuopštinskog istorijskig arhiva)
Najznačajniji njegov roman “Pokošeno polje”, po mišljenju književnih kritičara, predstavlja jedno od najboljih dela našeg urbanog realizma. Na ovom romanu je Ćosić počeo da radi u vreme koje je još uvek obeleženo karakteristikama njegovog ranog stvaranja. Prvi deo romana je Ćosićeva svojevrsna autobiografija, u kojoj je, kroz lik glavnog junaka, novinara, potresno ispričao svoje ratom oduzeto i uništeno detinjstvo i ostavio autentično svedočanstvo o austrijskoj okupaciji Beograda, poniženju i gladi, praćenim gubitkom nacionalnog ponosa kod mnogih. U drugom delu svog romana Ćosić je predstavio tmurnu sliku posleratnog života političkog i poslovnog sveta, moralnu posrnulost, malograđanštinu, nestanak ljudskosti. Čuveni beogradski izdavač Geca Kon od polovine 1932. mesečno mu isplaćuje akontaciju za taj roman, što znatno popravlja njegov materijalni položaj. U julu 1933. počeo je da zida kuću i planira svadbu sa verenicom, koju je upoznao u sanatorijumu u Sloveniji. U avgustu završava “Pokošeno polje”. Kada nekoliko nedelja kasnije prvi primerci izađu iz štampe, on će povesti verenicu i njenu majku na Avalu na ručak, da proslave. Od vožnje u otvorenom automobilu prehladiće se i pasti u krevet, iz kojeg nikad nije ustao.
Rukopis romana „Pokošeno polje“ (Legat Branimira Ćosića)
Knjiga “Deset pisaca – deset razgovora” predstavlja knjigu intervjua sa srpskim piscima koju je Ćosić objavio 1931. godine. Za beogradski časopis “Reč i slika” napravio je seriju razgovora s književnicima u kojima su oni pričali o sebi i svom delu. Tako su nastali intervjui sa Borom Stankovićem, Veljkom Petrovićem, Sibetom Miličićem, Milošem Crnjanskim, Gustavom Krklecom, Milanom Rakićem i Stanislavom Vinaverom, kao i dva nezavršena intervjua koje je Branimir Ćosić uradio s Milicom Janković i Lujom Vojnovićem, čiji su rukopisi pronađeni u piščevoj ostavštini. Ovi Ćosićevi razgovori sa savremenicima uspostavili su u našoj sredini do tada skoro nepoznat žanr književnog intervjua, a danas predstavljaju dragoceno literarno i istorijsko svedočanstvo .
Branimir Ćosić: „Gori… gori!“ – pripovetka. (Beograd 1926). Kserokopija rukopisa, L.40 (Foto. J. Gubelić, arhiva Međuopštinskog istrijskog arhiva)
Bitno je spomenuti zapažanja Branimira Ćosića o našoj ratnoj književnosti. On objašnjava da je delikatnost pisanja o velikim istorijskim događajima u tome što „ne ostaje u svesti naroda, pa ni u knjigama istoričara, ono što narod najviše propati, već ono što pesnici i pisci najbolje opevaju“. Pišući roman „Pokošeno polje“ on je imao priliku da sam ispuni tu spisateljsku obavezu o kojoj je govorio.
Bista se nalazila u školi u Štitru, ali je ukradena ( Foto: J. Gubelić, Zavičajno odedljenje Biblioteke šabačke)
Legat Branimira Ćosića nalazi se u Muzeju grada Beograda i sadrži 2.284 predmeta. Pored rukopisa, dokumenata i fotografija, najznačajniji i najobimniji deo Legata čini Ćosićeva prepiska. Njegova majka Darinka poklonila je ličnu biblioteku svoga sina posle njegove smrti, tako da se danas biblioteka Branimira Ćosića nalazi u Univerzitetskoj biblioteci Svetozar Marković u Beogradu.
Njegova najznačajnija dela su romani „Pokošeno polje“, „Vrzino kolo“, „Dva carstva“, pripovetke „Priče o Boškoviću“, „Egipćanka i druge priče“, eseji „Deset pisaca – deset razgovora“, „Kroz knjige i književnost“. Ćosićeva dela prevođena su na francuski, mađarski, rumunski, slovački, slovenački i italijanski jezik.
Iz serijala “Znamenitih trag”. Projekat je sufinansiran iz budžeta Republike Srbije – Ministarstvo kulture i informisanja.
Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
