Privilegiju da dok šetaju ulicama pogledaju ilustrovanu istorijsku priču o ličnostima koji su gradili kulturni identitet njihovog mesta, nemaju mnogi građani Srbije. Izložbe Međuopštinskog istorijskog arhiva u Šapcu odolevaju suncu, kiši i snegu, a predstavljaju samo deo dragocenosti koje ova institucija nudi Šapčanima u najposećenijem javnom prostoru – glavnom gradskom trgu.
Aktuelnu izložbu Trag o životu i delu – ugledni Šapčani i Podrinci čini arhivska građa iz biografija i rada ljudi koji su ostavili bogato nasleđe budućim generacijama u najrazličitijim oblastima društvenog, političkog, umetničkog života i stvaralaštva.
Na preko 200 fotografija i dokumenata prikazani su vladari, vojvode, političari, diplomate, heroji, naučnici, geografi, lekari, dobrotvori, književnici, kulturni reformatori, prosvetari, umetnici, fotoreporteri, novinari.
– Svi oni ipak imaju nešto zajedničko, a to je da su poreklom Podrinci, ili su ceo svoj radni vek proveli u Šapcu. Mnogo je imena koja bi trebalo da se nađu na ovim panoima, a odabir ličnosti izvršen je na osnovu arhivske građe koja se čuva u arhivu u Šapcu – priča viša arhivistkinja Gordana Filipović, autorka izložbe.
Dokumentarna građa i važne fotografije adaptirane i štampane na krupnom formatu izložbenih panoa obuhvata vremenski period od vladavine Jevrema Obrenovića, pa do čuvenog jugoslovenskog reportera, legende sportskog novinarstva Šapčanina Raće Markovića.
- Predstavljeno je oko 140 eksponata različitih oblika arhivske građe za 26 ličnosti – to su sudska dokumenta – najstariji dokument je iz 1826. godine, razglednice, fotografije, pisma, zakletve, pozivnice, lična dokumenta, plakati, projekti, ukazi o odlikovanjima, tapije, novine, uverenja o postavljenju, vizit-karte i dopisne karte – kaže Gordana Filipović.
Dokumenta stara 200 godina govore o najrazličitijim sferama kulturnih i društvenih zbivanja u Podrinju, ali otkrivaju i mnoge intimne detalje iz života pojedinaca.
– Zbog trenutne situacije sa pandemijom s namerom sam stavila dokument iz 1831. godine, a to je zapovest Jevrema Obrenovića koju šalje Sudu šabačkom da zajedno sa graničnom kapetanijom preduzme mere da spreči pojavu kolere, bolesti koja se već pojavila u susednim državama – priča autorka izložbe.
Među pomenutim spisima nalazi se vizit-karta Janka Veselinovića kojom čestita Novu godinu svojoj ćerki Persi. Zatim preporuka kneza Miloša poslata Sudu da se Luki Lazareviću, koji je sa porodicom došao u Šabac, pruži svesrdna pomoć.
Kada je reč o vrednosti dokumenata, uglavnom je reč o originalima.
– Prikazali smo originalna pisma Stojana Novakovića, upućena Vladanu Đorđeviću, koja govore o pitanju priznavanja srpske narodnosti u Turskoj, a tu je i njegova originalna zakletva. Imamo pismo Stojana Novakovića kralju Milanu: od Jovana Ćirilovića čuo je da Glišić i Žunjić obrlaćuju ljude, šalje izveštaje, zatim jedno pismo doktora Jovana i dva broja zabranjenih novina sa člancima o Karađorđevićevoj bolesti.
Zaposleni u arhivu čitav radni vek posvete proučavanju ove dragocene građe, a uvek ih iznova iznenadi neki novi detalj, kao što je slučaj sa fotografijama vojnika Luke Stevića.
– Luka Stević bio je učesnik balkanskih, Prvog i Drugog svetskog rata i mi imamo originalan ratni dnevnik koji je proglašen za arhivsku građu od velikog značaja za proučavanje istorije i ratova. Zanimljive su njegove ratne beleške iz ratova od 1912. do 1918. u kojima opisuje kretanje Devete baterije. Na panou su prikazani njegovi biografski podaci kojima počinje izlaganje kada je stupio u vojsku kao regrut 1910. Prvi put smo sada objavili fotografiju iz Tetova – rat sa Turcima 1912. godine – objašnjava Gordana Filipović.
O mnogim Šapčanima smo slušali, ali ne znamo ni kako izgledaju. Narodne heroine Vere Blagojević sećamo se uglavnom sa retkih fotografija koje su se pojavljivale u javnosti, a ovde imamo priliku da vidimo malu kostimiranu Veru iz predstave Ciganin hvali svoga konja, kao i njenu fotografiju sa Krsmanovače za njen 18. rođendan, 16 maja 1938.
Dragocena stranica iz protokola krštenih razotkriva tačan datum rođenja velikog srpskog geografa Jovana Cvijića, a nalazimo i svedočanstva da su njegove kolege, geografi Borivoje i Sima Milojević držali predavanja na Narodnom univerzitetu u Šapcu.
Zainteresovani će naići i na fotografije Riste Marjanovića, prvog srpskog ratnog fotoreportera.
– Njegova fotografija „Rado ide Srbin u vojnike“ izložena je u Pedagoškom muzeju u Parizu. Ratne fotografije izlagao je i u samom Luvru – otkriva autorka izložbe.
Krupne i upečatljive fotografije, dopisne karte i ulaznice za razne događaje jarkih boja, umetničke slike Lalickog i Milića od Mačve privlače i pažnju dece dok se igraju na Trgu. Oni imaju više nego očigledan zalog za budućnost.
Iz serijala NASLEĐA TRAG. Projekat je sufinansiran iz budžeta Grada Šapca. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
