Kao dokaz snage i prosperiteta tek oslobođene srpske države u 19. veku, nastao je Konak u centru Vladimiraca, zdanje koje se zbog svoje kulturno-istorijske, arhitektonske i etnografske vrednosti smatra graditeljskim biserom ovog kraja.
Ukazom iz 1829. godine knez Miloš naredio je da se, pored ostalih sličnih zgrada u Srbiji, sagradi i ovaj objekat, za potrebe vlasti i stanovanje sreskog načelnika.
Građevina površine 500 kvadrata, sa 26 prostorija, sazidana je 1854. godine o trošku meštana – svaka je poreska glava morala dati po dva cvancika.
– Bila je sedište sreskih vlasti za tadašnji Posavotamnavski srez – Koceljeva, Vladimirci i sela prema Savi. Pokrivala je veliko područje, pa je imala dosta službenika, zahtevala je kapacitet. Dugačka je 50 metara, široka 12, i ako se vratimo 170 godina unazad, shvatićemo da je to tada bilo impozantno zdanje – kaže Miodrag Gašić, sekretar Biblioteke „Diša Atić“.
Za to vreme reprezentativan primerak arhitekture, a danas najstarija zgrada u Posavotamnavi i nepokretno kulturno dobro, najinteresantnija je građevina ove vrste iz sredine 19. veka na teritoriji uže Srbije, tvrde zaduženi za njeno održavanje. Ona je posebno značajna i zbog toga što je jedna od retkih zgrada ove namene, koja je sačuvana u gotovo autentičnom obliku.
A u periodu dugom 17 decenija menjala je svoje funkcije. Od središta sreza i konačišta sreskog načelnika, zbog čega je u narodu dobila ime, po završetku Drugog svetskog rata, u nju je smeštena opštinska geodetska služba.
Kada je 1971. godine Republički zavod za zaštitu spomenika i kulture, svojim rešenjem odredio spomenička svojstva i proglasio je spomenikom kulture, obezbeđena su sredstva da se zgrada renovira i sredi. Od tada je u ovakvom izdanju.
– Očuvan je prvobitni izgled, a u vreme kada je izgrađena, bila je među nekoliko najlepših zdanja svog vremena. Krase je lepe terase sa prednje i zadnje strane, visoki ukrasni odžaci, originalna ulazna vrata – troja sa prednje i petora sa zadnje strane. Na neki način predstavlja arhitektonsko čudo – samo zidovi su debeli 70 centimetara – kaže Miodrag Gašić.
Prvobitna namera je bila da se odavde isele sve službe i prostor ostane isključivo za potrebe kulturnih manifestacija. Međutim, danas se u njoj nalaze i određene službene prostorije – opštinsko računovodstvo, Turistička organizacija, Direkcija za poljoprivredu, prostor za radionice, kao i opštinska Biblioteka „Diša Atić“ sa svojim radnicima, službama i blizu 50.000 knjiga.
– Samo osnivanje čitaonice i knjižnice u Vladimircima vezano je za dr Haima Rusoa, sreskog lekara, a začeci biblioteke za Žiku Popovića. Između dva rata je aktuelno obnavljanje čitaonice, kao u mnogim selima naše opštine. Iz zgrade Doma palim borcima Posavotamnave Biblioteka se, tada pod nazivom Narodni univerzitet “4. juli”, 1977. godine, sa muzejskom postavkom, preselila u tek renoviranu zgradu Konaka. Imamo oko 1500 članova, nemamo retku i staru knjigu, ali se vrlo često desi da studenti ovde pronađu knjige za svoja naučna istraživanja – kaže Gašić, koji je i organizator ovdašnjih kulturnih događaja.
Osim Biblioteke, ovde se nalazi galerija, legat slika zavičajnog slikara Milana Radonjića, a prostor Konaka koristi se i za potrebe kulture.
Zanimljivo je da se radnja poznate pripovetke „Glava šećera“ Milovana Glišića zbila baš ovde, a glavni junaci klasika srpskog realizma – sreski načelnik Maksim Sarmašević i njegov pandur Đuka, baš u Vladimircima, u zgradi Konaka, osmislili su kako da se obogate sa glavom šećera.
– U pripoveci se pominju naša sela, delovi sela i njive koje se i danas zovu tako. Milovan Glišić nikada nije bio u Vladimircima, a priče je čuo u mestima gde je bio učitelj, na valjevskoj pijaci gde su ljudi odlazili da prodaju, pa pričali o sreskom načelniku i kako on postupa. Milovan je to slušao i zapisao. O svemu tome svedoči ova zgrada – priča Gašić.
U parku ispred konaka, u hladu lipa, stoji bista u kamenu Milovana Glišića, rad vajara Koste Bogdanovića, kao i nekoliko skulptura, nastalih u ovdašnjoj slikarskoj koloniji, jednoj od najstarijih u Srbiji.
Iako je zbog svoje starine i specifičnosti zahtevan za održavanje, Konak u Vladimircima nesumnjivo predstavlja jedan od najznačajnijih i najlepših arhitektonskih objekata Posavotamnave i ovog dela Srbije.
Iz serijala NASLEĐE POSAVOTAMNAVE. Projekat je sufinansiran iz budžeta Opštine Vladimirci. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
